Contract

؟راب رلالوي قادناق ناغىدىلوب اقشىنىلىدياپ اتشۇرۇدلۇتۇق ىنزىمىزۆئ

قىدىس نىكرەئ

ىنۈك-12 ڭىنيائ-1 ىلىي-2023

زۆس شىرىك

يىقرىئ رۇغيۇئ كىلمەلۆك ڭەك ڭىنياتىخ نەلىب ىشىشىلرىخائ ڭىنىلىي-2022 ىنەي ،ىشىتېك پۈتۆئ ڭىنلىي رىب ەنەي پىلېئ ەدلەئ تەچ رلارۇغيۇئ ەدنۈك ىكنۈگۈب ىكنىيېك نىدلىي 6 ۇب .ىتشوت لىي 6 اغىنىغىلشاب ىنىقىلىچنىغرىق

.ىديەچۈك ەۋ ىديەڭېك ۇمىخېت ادناغىراق ەگىكىدرەلرۋەد قادناق رەھ ىقنۇرۇب ىساۋەد قىلدازائ يىللىم ناقتاۋىرېب رىب ،پۇشۇيۇئ ارائزۆئ ەدىجىرەد ىرىقۇي ڭەئ رەلىچتەيىلائاپ رۇغيۇئ ەۋ ىرىلتلاىكشەت رۇغيۇئ ىكىدلەئ تەچ شىلېق پلاقاس ەدلەئ تەچ ىنىتىيىنەدەم رۇغيۇئ ەۋ ىلىت رۇغيۇئ .ىدلىق لىساھ پەس كىلرىب كۈلچۈك ىتىياھان

،ىدلۇرۇتشلاىمېتسىس رەلتەيىلائاپ ەۋ ،ىدنەللىكشەت ىشخاي ۇمىخېت نىدىكىدرلاتىقاۋ ىقنۇرۇب رلاشىئ ىكىتتەھەج رىب مىھۇم ڭىنرلاشىئ ىكىدەھاس ۇش ەنەئ رلاشىئ ناقتاۋىلىق ىدنوف تكېجورپ رۇغيۇئ .ىدلىتيەچۈك ەۋ ىدلىتيەڭېك

اممەئ .ىديەچۈك ەۋ ىديەڭېك ۇمىمىدراي ەۋ ىقىلشادسېھ ناقتاراق اغرلارۇغيۇئ ڭىنرەلكىللەئ تەچ .ىمسىق

ىكاي ىدىمىلىتسائ ىشىنىلىق ناريەۋ ڭىنىنىتەۋ رۇغيۇئ ەۋ ىشىلىقوي ڭىنقۇلرۇغيۇئ ىكىدنەتەۋ ،مۇلۇز ىكىدنەتەۋ زىب ادىشۇلوب قادنۇب .ۇدىتاۋىلىرېب پىلېئ ادلاھ يىشھەۋ ۇمنىدىقنۇرۇب اتتەھ لاكەدىقنۇرۇب ،ەچىسكەئ .ىدىمىلزىجائ ادىقۇللورتنوك ڭىنرەلتەيىنۇناق يىئىبەت اينۇد تەۋىقائ لىخ ۇب ىكاي ،ۇمراب رلاقىلاتاخ ناقتاۋىلىق رىداس رلارۇغيۇئ روز ڭىنرلايىلايىز نەگىلپۆك شىپېت باۋاج قىپاۋۇم اغىمېت ۇئ .سەمەئ ەتقەھ ۇب ەلاقام رۇكزەم ؟ۇمنەگرەب زۈي

.نەمىلىتخوت ەدىتسۈئ ەلىسەم رىب اقشاب ەدىلاقام رۇكزەم نەم .ۇدىلىق پەلەت ىنىشىشىرىت قىتتاق نەلىب رللەەدەب

نۇغرۇن اقشاب ۇمنەم ،نىيېك نىتقىلىچنىغرىق قىلناق ناغراب پىلېئ ادلۇيىئ-5

ىلىي-2009

ىتىيىمىكاھ

ياتىخ

-بازائ رۇقڭوچ مىبلەق ،ناغلوت اقشاي مۈزۆك .مىدىملايىشاي لامرون ەچىغيائ ەچناقرىب شاشخوئ اغرلاشادنىرېق ادلاۋھەئ رىب كەدىقرىزاھ« :نىدمۇتسود يىدۇھەي رىب نەم اتتىقاۋ ۇش .مىدنلايوئ يامىتخوت ادلاھ ناغلوت ەكتەبۇقوئ

:ىدرەب باۋاج پەد قادنۇم اڭام ۇئ .مىدىروس پەد »؟كەرېك زىمىشىلىق قادناق نىيېك نىدڭىنۇب رلارۇغيۇئ زىب ىكىدلەئ تەچ ەۋ ىكىدڭىنىتەۋ رەگەئ ،نىدىچنىرىب :نىغىشاي پىلىق ىنشىئ ىككىئ قادنۇم يامرۇغياق پۆك كەب« ىرىلزۆئ ڭىنرلارۇغيۇئ ىكىدلەئ تەچ ،نىدىچنىككىئ ؛نىغلىق مەدراي اغرلاۇش ،ڭاسىللاىق مەدراي اغرۇغيۇئ 10 پىلىق ىنرلاشىئ پلاىخ ەگرەلىدىئاق-نۇناق قىلارائقلەخ ەۋ اغىرىلنامرەپ-نۇناق ڭىنرەلتەلۆد ناقتاۋاشاي ىنرلاڭۈزۆئ .رەلىسياملايىدغوق ىنرلاڭۈزۆئ ،پىنىيات لاىغرلاڭۈچۈك زۆئ تەقەپ رەلىس .نىغلائ ىنىدلائ ڭىنىشىلېس

اقشىئ-2

نۈچۈئ ڭىنۇئ .كەرېك رلاڭۈشۈرۈتلەك اغلوق ىنىمىدراي ڭىنلەئ تەچ مۇقوچ نۈچۈئ شىلېق پلاقاس

» .ترەش ىقنىدلائ ناغىدياملوب اسىمىدنۇروئ مۇقوچ شىلىق كىلتەلاپاك

.شىئ رىب ناغرۇدنلايائ ەكتەدائ پىترات نىتپەتكەم چۇغنلاشاب نەم — شىلىق مەدراي اغرلاىقشاب ەسلەك نىدمۇلوق تەچ ەچىغرىزاھ اشىراي ەگزىمىيىلەت .مىدلەك پۇرۇتشلاماۋاد ۇمنىيېك نىدىقىلىچنىغرىق قىلناق لۇيىئ-5 ىنۇئ نەم

.ىدىملىق رىداس ەلىسەم رىغېئ مىتېق رەرىب نىيېك نىدىلىي-2009 ادىتقۇن-2 رلارۇغيۇئ ىكىدلەئ

رىغېئ نەگلەك اغىشېب ڭىنرلارۇغيۇئ ڭىناينۇد ۇمنىيېك نىدنەكتۆئ لىي 6 ،پىنىلشاب ىقىلىچنىغرىق رۇغيۇئ ڭىنياتىخ قىلماۋاد ڭىنرۇغيۇئ ،ىنىغىمللااق پۇسوت ىنىقىلىچنىغرىق يىقرىئ رۇغيۇئ ،ىنىغىمللااق پىتىتخوت ىنكىلزىستەلادائ ڭىنرلاشادنىرېق پۆك ىلېخ ناقتاۋاشاي ەدلەئ تەچ ەدرەلنۈك ىقنىقېي ىقىلناقتاۋىنىلىق ناريەۋ ەچرەليىشھەۋ ەدرۈت لىي ڭىم ەچچەن ادىسىداۋ ناكامىلكەت .ىدىلشاب اقشىرىقىچ پۈرۈتلەك ىنىشىشىلنۈكشۈچ اتتەھ ،ىنىشىنىلزىسدىمۈئ رىب ڭىنرلارۇغيۇئ ،شاشاي پۇرۇت پۇلوب تىھاش اغىشىنىلىق ناريەۋ ڭىنقۇلرۇغيۇئ ەۋ ڭىنرلارۇغيۇئ نەگلەك پاشاي

نەگىلپۆك اقشاب ىددۇخ شاشاي پۇرۇت پۈرۆك ىنىقىلناقتاۋىشىلنىقېي اغىبادرىگ شىلىقوي ەدىتىپۈس تەللىم

ەدىزەب نىتشىلىق لۇبوق ىنتەيىلەمەئ رىب قادنۇئ نەم .ۇدىتاۋىلېك رىغېئ ىتىياھان ۇمىڭام شاشخوئ اغرلاشادنىرېق كەدىكنۈگۈب ەچرلاقادناق زىب .قۇدىئ سەمەئ پىسانۇم ەگرىدقەت قادنۇئ رلارۇغيۇئ زىب .نەمىتاۋۇرۇچاق ىنمۈزۆئ

؟قۇدلاق ەگنۈك رىب

نەلىب ىقىلرايىتخىئ زۆئ ىنتىقاۋ پىشىگەئ اغمىقېئ )1( :راب لوي ىككىئ قادنۇم ادىدلائ ڭىنزىمىرىب رەھ رىزاھ

ەدىجىرەد ىرىقۇي ڭەئ ،پاتائ ىنىقىلراب ڭىنزىمىزۆئ

)2(

؛شۇرۇتشلارىخائ ىنرۈمۆئ

،پاشاي پۈزۈكتۆئ

ىنمۈرمۆئ ناغلوب ەچىغرىزاھ نەم .شىنىدزىئ ەدىتسۈئ ىرىللوي شۇزۇقتۇق ىنزىمىزۆئ ،پىتىسرۆك قىلناچشىرىت مىشىللات يىئىبەت ڭىنېم اقشلاڭۇش .نەمىلىق قادنۇش ۇمىنىمسىق ناغلاق ڭىنۇئ .مىدلەك پاشاي نەلىب پىسنىرىپ

-2 رەلىكىد »ىسىپپۇرۇگ رۇغيۇئ لەئشەم« ەۋ رەلىكىدىدنوف تكېجورپ رۇغيۇئ ادنىقېي .ۇدىلوب شلالات-2 ەتتەۋلەئ

ڭىنشلالات قادنۇش ەنەئ شۈزۈكتۆئ ىن

»2023—ەيىسكېل

20 ادلۇبناتسىئ«

لىي رەلېك .ىدىللات ىنلوي

.رۇدىسىجىتەن

ىنزىمىزۆئ« :مىدىللات ىنلائوس رىب قادنۇم نۈچۈئ ىسىمېت شىنىدزىئ ىكنىيېك نىدڭىنۇب ڭىنمۈزۆئ ادنىقېي نەم ەچزىلگنىئ ادنىقېي نۈچۈئ شىپېت باۋاج اغلائوس ۇب نەم »؟راب رلالوي قادناق ناغىدىلوب اقشىنىلىدياپ اتشۇرۇدلۇتۇق ىكىدىكىرېمائ ەدىسرىب ڭىنرلاۇئ .مىدىلشاب ىنشۇقوئ ىنرلاۇئ ەدمەھ مىدلاۋىتېس ىنىچناقرىب نىدرلاباتىك قىلڭاد روتاتكىد رىب ىنىتقاۋ كەرپۆك نىدلىي 40 ،نەگىلشىئ پۇلوب روسسېفورىپ رۈمۆئ رىب ەتپەتكەم يىلائ قىلڭاد رىب پرەس ەكشىنىدزىئ ەدىتسۈئ رلالۇسۇئ ناغىدىلوب اسنلاىدياپ ەتشىشىرېئ ەگەيىتاركومېد ،پۇرۇدغائ ىنتەيىمىكاھ مۈزۆئ نىدرلانۇمزەم ناغنىلىق ناياب اتباتىك ۇشائ ادىلاقام رۇكزەم نەم .ناغلىق ناياب ىنىرىلشاقياب زۆئ روتپائ ناغلىق

.نەمىلىق ناياب ىننۇمزەم ەچناقرىب ناغىللات پاراق پەد ،ۇدىلېك نۇغيۇئ ەگىتىيىزەۋ ىكىتتەۋۆن ڭىنرلارۇغيۇئ نەم .سەمەئ ىسىمىجرەت زۆسۇمزۆس ڭىنرلانۇمزەم ىكىتباتىك رۇكزەم مىنىغىدىزاي ڭىنېم ادلاۋھەئ ەچنىپۆك قىلسامچاچ ىنىتىققىد ڭىنرەلنەمرۇقوئ .نەمىلىق ناياب پۇرۇدنلايائ ەگمۈزۆس زۆئ ىنەيىدىئ يىساسائ ىكىتباتىك

.نەمىلىق ناياب ادىرىخائ ڭەئ ڭىنىلاقام ىنتامۇلەم ىكىدىققەھ ىروتپائ ڭىنۇئ ەۋ باتىك رۇكزەم نەم ،نۈچۈئ

ىرىلرىبدەت-لۇسۇئ ڭىنرەلتەكىرەھ زىسناۋاروز .1

،اۋتىل ،ەيىۋتلا ،ەيىنوتسېئ ەدىسىجىتەن ىشىلىق شەرۈك زىسناۋاروز نەساسائ ڭىنرەلقلەخ نايۇب نىدىلىي-1980

،ىلام ،)Madagascar( راقساغادام ،)Slovenia( ەيىنېۋولىس ،ەيىكاۋولسوخېچ ،ەيىنامرېگ يىقرەش ،اشلوپ

،ىلىچ ،ەيېروك يىبۇنەج ،ەيىبماز ،لاپېن .ىدنلاشات پۇلۇرۇدغائ قىلىرۇتاتكىد ەدرللەەئ قىلراتاق نىپپىلىف ،ەيىۋىلوب قىباس ەۋ ەيىرېگىن ،ەيىرىگنېۋ ،ەيىراغلۇب ،دنلايات ،ىۋلاام ،ياۋگۇرۇئ ،ەيىلىزارىب ،)Haiti( ىتياھ ،انىتنېگرائ شۈرۈتشەلەيىتاركومېد ىنىمۈزۈت تەلۆد رەلشەرۈك زىسناۋاروز ەدىرىلكەلۆب ناغىمىشخوئ ڭىنىقاپىتتىئ تېۋوس

.ىدرۈس ىرىگلىئ ىنىرىلتەكىرەھ

شىتىسرۆك قىلىشراق يىسايىس كىلمەلۆك ڭەك ەدرەلتەبىت ەۋ امرېب ،ىتىلۆد ياتىخ ادرلالىي ىقنىقېي ،اقشاب نىدڭىنۇئ ناغنىلىق رشەن مىتېق پۆك ەچىغىلىي-2012 نىدىلىي-2002 باتىك رۇكزەم :شىترەكسەئ( ىدرەب زۈي ىرىلتەكىرەھ ەۋ تەلۆد ناغنىلېئ اغلىت ادىرىقۇي ۇئ اممەئ .ۇتپاملائ اغلىت ىنىرىلشەرۈك يىسايىس رۇغيۇئ ادىباتىك روتپائ ،پۇلوب يىسايىس ىكىدرللەەئ ەۋەت اغىپپۇرۇگ-2 قىلراتاق ياتىخ ەچرەگ .)ۇتپىلېك پۈرۆك پىرېب ەگىسىممەھ ڭىنرلانويار ۇشائ رلاۇئ ،ۇمىسلوب ناغىملاتىقىي نىدىنروئ قىلنارمۈكۆھ ىنرەلىچىكىلمەتسۇم ەۋ ىنرلاروتاتكىد رەلشەرۈك

ۇشائ ،پىرېب پلاىراكشائ ەگىتىئاماج اينۇد ىنىتىيىھام زىستەقپەش ڭىنىرىلتەيىمىكاھ ھىبەق ڭىنرەلتەلۆد

ىدىلنىمەت نەلىب ىرىلقاۋاس-ەبىرجەت كىلتەممىق ڭىنرەلشەرۈك ىكىدلىخ ۇشۇم ىنىسىممائ قلەخ ىكىدرەلتەلۆد پەد ،ىتشۈچ پىسېب ىنتەللىم قادناق رەھ اقشاب لور ناغىنيوئ رلارۇغيۇئ ەتتەھەج ۇب ادرلالىي ىقنىقېي نەم :ەۋلاىئ(

.)نەميلايوئ

ەدىنيەبام ڭىنتىقاۋ قارنۇزۇئ نىدلىي 70 ناغلاۋىسېب ىنناتسىكرۈت يىقرەش ىرىلىچىكىلمەتسۇم تسىنۇمموك ياتىخ

،پۇرۇدلۇتۇق ىنىزۆئ نىدىرىلىچىكىلمەتسۇم روتاتكىد ياتىخ — ەپىزەۋ پۈت ناغلۇيوق اغىدلائ ڭىنرلارۇغيۇئ روتاتكىد ياتىخ اتشىلىق ادائ ىنىپىزەۋ ۇب .ىدلەك پۇلوب شىلىق دازائ نىدىلوق ڭىنرلاۇئ ىنناتسىكرۈت يىقرەش يىقرەش ڭىنىتىيىمىكاھ ىچىكىلمەتسۇم روتاتكىد ياتىخ تەقەپ ىكاي ىتتەرېۋىلوب ۇمىسىلشات پۇرۇدغائ ىنىتىيىمىكاھ ىنقىلىرۇتاتكىد ىسىپىزەۋ ڭىنرلارۇغيۇئ ،ىنەي .ىتتەرېۋىلوب ۇمىسرەب ەمىتاخ اغىقىلنارمۈكۆھ ىكىدناتسىكرۈت

،ۇمىسلوب قادنۇش .سەمەئ شەلكىت ىنىمۈزۈت تەلۆد كىتاركومېد ادياتىخ اغىنروئ ڭىنۇئ ،پلاشات پۇرۇدغائ ڭىنىمۈزۈت تەلۆد ،پىتىقىي ىنىچروتاتكىد ناغلاۋىقىچ اغىشېب ڭىنتەلۆد ،ناغلۇيوق اغىرۇتتوئ اتباتىك رۇكزەم رەلرىبدەت-لۇسۇئ زىسناۋاروز ناغىدىلوب اقشىنىلىدياپ ادىلوي شۇزۇغرۇت ىنمۈزۈت يىسايىس كىتاركومېد رىب اغىنروئ

.ەتتەۋلەئ ،ۇدىلېك سام ۇمىگىشىرۈك يىسايىس ڭىنرلارۇغيۇئ

»ىيىراس كىلنىكرەئ« ناغلۇرۇق ادىكىرېمائ نۈچۈئ شادغوق ىنەيىتاركومېد ادىسايقىم اينۇد نۈتۈپ ،ىلىي-1941

،پۇلوب ناغرۇت پىلىق نلاېئ ىنىناس ڭىنرەلتەلۆد سەمەئ نىكرەئ ەۋ نىكرەئ ىلىي رەھ )Freedom House( نىكرەئ نەمسىق ،89 نىتتەلۆد نىكرەئ اداينۇد ادناغنلاساسائ اقتامۇلەم ىكىدىتلاكود قىللىي-2009 ڭىنرلاۇئ

،ادناغىلباسېھ پلاشاب نىدىلىي-1983 ەدمەھ ،نەكىئ راب تەلۆد 42 نىتتەلۆد سەمەئ نىكرەئ ەۋ 62 نىتتەلۆد

.ۇتپىتېۋىڭېم پىشېئ زىسكۈلزۈئ ىناس ڭىنتەلۆد نىكرەئ ىكىداينۇد

ڭىنرەلتەكىرەھ زىسناۋاروز ناققاب پىنىللوق ىشراق ەكتەيىمىكاھ روتاتكىد ىقلەخ اينۇد ەچىغرىزاھ ادىباتىك روتپائ

-لۇسۇئ 198 ۇشائ ادىساسائ ىسىچنەشۈچ ڭىنمۈزۆئ نەم ،پۇلوب ناققىچ پەلىسلاۇخ ىنىرىلرىبدەت-لۇسۇئ 198 نىدڭىنۇب ەدمەھ ،ناققاب پىنىللوق ەدىچىئ تىقاۋ قارنۇزۇئ نىدلىي 70 ىقنىقېي رلارۇغيۇئ ىكىدىچىئ رەلرىبدەت رىب ۇب .ىدلىرېب ەدلەۋدەج ىكىدنەۋۆت رلاۇئ .مىتقاب پىزىت پلالات ىنرەلرىبدەت-لۇسۇئ ناغىدىلوب اسنلالوق نىيېك

اقدۇجۇۋ ادىساسائ مۈمۈكۆھ زۆئ ەۋ مەچنەشۈچ زۆئ تەقەپ ۇب .سەمەئ كىلمىزىت لەممەكۇم ىكاي قەلتۇم

ىنىشىتېك پلاقۇلوت ڭىنرەلنەمرۇقوئ ىنرلاياج ناغلاق مەك ىكىدڭىنۇئ نەم ،پۇلوب كىلمىزىت رىب نەگلۈرۈتلەك ىناس پىترەت ىكىتباتىك نەم ىنىناس پىترەت ڭىنرەلرىبدەت-لۇسۇئ ناغىمىشخوئ ىكىدلەۋدەج ۇب .نەمىلىق دىمۈئ ەچزىلگنىئ ڭىنرىبدەت-لۇسۇئ رىب رەھ نۈچۈئ قىلساميوق پۇرۇچاق ىننۇمزەم نەم ،پۇلوب ناغلائ ەچىيوب

.مۇديوق پۇشوق ۇمىنىشىلىتائ

-لۇسۇئ 198 ىكىدىلسەئ ىناس ڭىنرەلرىبدەت-لۇسۇئ ناغىللات نەم ،كەدىنىغلوب قىنېئ نىدلەۋدەج ىكىدنەۋۆت لۇسۇئ 198 ىكىدىلسەئ ،بەۋەس ىكىدىشۇلوب قادنۇئ .ىتپات لىكشەت نىدىمسىق رىب زائ ىتىياھان ڭىنرىبدەت ىشراق اققىلىرۇتاتكىد ناغراب پىلېئ ەدىچىئ ىتىلۆد زۆئ ەچىغرىزاھ ىرىلقلەخ تەلۆد ىكىدىتسائ ىمۈزۈت روتاتكىد تەچ ۇشائ ،پىتېك پىقىچ ەگرللەەئ تەچ كەدزىب ىكىدىچىئ ڭىنرلاۇئ ،پۇلوب رلالۇسۇئ ناققاب پىنىللوق ەدرەلشەرۈك نەم اڭۇش .نەكىدىتېك پلازائ قادنۇشائ ىناس ،ادناغىللات ىنىرىلناغىدىلوب اسنلالوق ەۋ ناققاب پىنىللوق ەدرللەەئ ەمىجرەت اغلىت لىخ 28 باتىك رۇكزەم .نەمىلىق دىمۈئ ىنقىلساميوق پىرىقىچ نىدىسېئ ىنىتقۇن ۇب نىدرەلنەمرۇقوئ ىنىسىخسۇن ىكىدىلىت لەئ تەچ ناغىدىلىب ىرىلزۆئ ڭىنباتىك مۇقوچ رلاشادنىرېق ناغىدىقىزىق ،پۇلوب ناغنىلىق

.نەمىنىشىئ پەد ،ۇديەلەرۆك ىنكىلمىزىت قۇلوت ىكىدڭىنۇئ ،پىپېت

؟ۇدملاوب ىلىكشىرېئ ەككىلنىكرەئ نەلىب ىرىلىتىساۋ قىلناۋاروز .2

رەلىشىك .ۇدياملىق اۋرەپ ەگرەلرىكىپ ىۋىممائ ەۋ اغىرىلراراق توس ،اغرلاۇغلاسوت يىنۇناق ىسىممەھ ڭىنرلاروتاتكىد قىلىقرائ ىرىلنايرەج شۇرۇت لىباقات ەكشۈرۈتلۆئ ەۋ شىتېۋىلىق بىياغ ،شانيىق ،كىلزىسمىھەر ادرلاتىقاۋ ەچنىپۆك

.ىدراقىچ ىننۈكەي نەگېد ،ۇديلاارۇتشلارىخائ ىنىقىلنارمۈكۆھ ڭىنروتاتكىد رىب لارەلىتىساۋ قىلناۋاروز تەقەپ نەگىلەرۈتلەك اغلوق ەدىزەب رەلىچۈگلىزېئ نەگنەلپەزەغ ،رەزەنيىئتەق نىدىشۇلوب زىسىدياپ كىلىچناق ەگىرىلزۆئ ەچنىپۆك رلاۇئ .ىتشىلېئ نەلىب رلاروتاتكىد زىسمىھەر ،پىلېس اقشىئ ىنىسىممەھ ڭىنرەلىتىساۋ يىبرەھ ەۋ قىلناۋاروز اغرلاروتاتكىد ،يامىراق اغىشىترات نايىز كىلىچناق ڭىنىرىلناج ەۋ اغىشىترات تەبۇقوئ-بازائ كىلىچناق ادرلاتىقاۋ لوي قادنۇشائ ،اممەئ ،ىتشىرېئ ەگرەلىبىلەغ روز پىياجائ ەدىزەب رلاۇئ .ىدلىق شەرۈك نەلىب قۇلرۇتاب ىشراق

نەساسائ رلانايسىئ ناغنايات اققىلناۋاروز .سەمەئ تۇجۋەم نەساسائ لاۋھەئ نەكشىرېئ ەككىلنىكرەئ نەلىب

.ۇدىيوق پۈرۈشۈچ اغنۇروئ زىسىدياپ كەركەب ۇمنىدىقنۇرۇب ىنرلاىچنايسىئ ،پىرىقىچ پۈرۈتلەك ىنشۇرۇتساب زىسمىھەر

ىلىگرۈتشەلمزەج تىقاۋ رەھ ىنىتقۇن رىب قادنۇم ،رەزەنيىئتەق نىدىشۇلوب ىسىدياپ قادناق ڭىنرلاشلالات ناۋاروز نۈتسۈئ نىدرلاىچنايسىئ ناقتاۋىلىق شەرۈك ىشراق اغروتاتكىد تىقاۋ رەھ رلامىلاز ەدرەلىتىساۋ قىلناۋاروز :ۇدىلوب پۆك ەتتەھەج شىتىلشىئ ىنىرىلىتىساۋ قىلناۋاروز رلامىلاز ادناغرۇتشىلېس نەلىب رلاارقۇپ .ۇدىرۇت ادنۇروئ لاىنەي ادىرىخائ ،ۇمىسنۈرۆك كەدناقتاۋىلېئ ادياپ قىلتىقاۋ ەدىزەب رلاىچنايسىئ .ۇدىلوب نەگىلىگىئ ىنكۈلنۈتسۈئ ەۋ شانتاق ،ارود-قوئ ،غاراي-لاروق يىبرەھ .ۇديامللاۇتۇق پىچېق نىدرەلتەيىناكمىئ يىبرەھ ىكىدىلوق ڭىنرلامىلاز رۇتاب كىلىچناق رلاىچنايسىئ .ۇدىلوب نەگىلىگىئ ىنكۈلنۈتسۈئ تىقاۋ رەھ رلامىلاز ەتتەھەج ىمىلۆك ڭىنچۈك يىبرەھ

.ۇديەملەلېك ڭەت ۇمزىگرەھ اغرلامىلاز ەتتەھەج ىچۈك لاروق ،رەزەنيىئتەق نىدىشۇلوب

،پىتېي پۇنوت ىنىقىلناغىديەملەك نۇغيۇئ ەكتەيىلەمەئ ڭىنرلاڭلاىغزوق يىبرەھ ىۋىنەئنەئ رلاىچنايسىئ ەدىزەب قىلىدياپ ەققلەخ نەگلىزېئ ىشۇرۇئ قىلنازىتراپ ،اممەئ .ۇديلالات ىنىلوي شىنىلىدياپ نىدىشۇرۇئ قىلنازىتراپ ىشۇرۇئ قىلنازىتراپ .ناغىمقاب پىرېب زۈي نەساسائ رلاشىئ نەگرۈتشىرېئ ەككىلنىكرەئ ىنرلاۇئ ،پىقىچ پۇلوب ىليەم .ۇدىرېب زۈي پۆك رلالاۋھەئ ناغىدىتىرچۇئ اغرلانايىز رىغېئ نىياتنىئ ىنقلەخ ،ياملىق لەھ ىنىلىسەم كىلەيىگېتارتسىئ ەۋ رەلەيىرەزەن ناغىدىرىقىچ اغلوي ارغوت ىنىلوي ناغىللات ىكاي نۇسلوب راب رلاىچنايات قىلارائقلەخ

.ۇديامللاىق ەگىئ ەكتەلاپاك رەرىب ىنشىنىلقاس نىتتەيىبۇلغەم شۇرۇئ قىلنازىتراپ ،نۇسلوب تۇجۋەم رلازىلانائ رلانارمۈكۆھ نەلىب ىبەۋەس ڭىنۇئ .ۇدىلوب ناغلۇزوس اغنۇزۇئ ىتىياھان ادلاۋھەئ ەچنىپۆك شۇرۇئ قىلنازىتراپ پۈرۈتلەك ىنرەلشۈچۆك ەۋ ىبازائ ناسنىئ روز تەياغ ،پىلىق نۈگرۈس اغرلاياج اقاي نىدىترۇي زۆئ ىنرلاارقۇپ

.ۇدىرىقىچ

يىبلەس كىلتەددۇم نۇزۇئ ەتتەھەج املۇرۇق رلاۇئ ،ۇمىدرىدقەت ناغلوب كىلتەيىقەپپەۋۇم ىرىلشۇرۇئ قىلنازىتراپ كەركەب ۇمنىدىقنۇرۇب اتشۇرۇتساب ىنرلاىچنايسىئ تەيىمىكاھ ناغىرچۇئ اققىلىشراق .ۇدىرىقىچ پۈرۈتلەك ىنرەلتەۋىقائ تەمۈكۆھ ناغلۇرۇق نىدىڭېي ،اسلوب ناغلىق ەبىلەغ رلاشۇرۇئ قىلنازىتراپ ىزەب رەگەئ .ۇدىتېك پىشىلروتاتكىد رلاناغىدىقىچ اغىشېب ڭىنتەمۈكۆھ ىڭېي ،ىبەۋەس .ۇدىتېك پىشىلروتاتكىد كەركەب ۇمنىدىرىلرادمۈكۆھ ىقنۇرۇب

،پۈرۈتشەلزەكرەم ۇمىخېت اغىلوق زۆئ ىنرەلچۈك يىبرەھ نەگلىتيەڭېك ادىنايرەج شەرۈك ىشراق اغروتاتكىد ناريەۋ ىكاي ۇدىرۇتشلازىجائ ىنرلاتۇتىتسنىئ ەۋ ھۇرۇگ لىقەتسۇم نەگلەك پۇلوب تۇجۋەم نۇرۇب ىكىتتەيىئمەج

.ۇدياملارۇت پۇلوب تۇجۋەم ەيىتاركومېد ەتتەيىئمەج ناغىملوب تۇجۋەم رلاتۇتىتسنىئ ەۋ ھۇرۇگ لىقەتسۇم .ۇدىلىق

.كەرېك ىشىنىلزۈي اقشلالات اقشاب نىدرەلشەرۈك قىلنازىتراپ مۇقوچ رەلىشىك ناققىچ اغلوي ىشراق اغروتاتكىد اقشلاڭۇش

روتاتكىد ياتىخ نىيېك نىد»ىسەقەۋ رىبەتنېس-11« ىكىدىلىي-2001 .رلانۇمزەم ناغنىلېئ نىتباتىك رلاىقىرىقۇي

»شىرېب ەبرەز قىتتاق« اتىراق اغرلارۇغيۇئ ادىتسائ ىقىرياب »شۇرۇئ ىشراق اققۇلروررېت« ىتىيىمىكاھ ىچىكىلمەتسۇم لىخ رەھ ىشراق اغىملۇز ڭىنياتىخ زىمىقلەخ ىكىدناتسىكرۈت يىقرەش .ىديوق اغلوي ىنىرىلتەسايىس-رىبدەت ەدىلكەش تەئاماج رەرىب ىكاي تلاىكشەت رەرىب ،تەللىم نۈتۈپ رىب رلارۇغيۇئ .ىدراب پىلېئ ىنرەلشەرۈك ىكىدلىكەش ناغنىلىق ناياب ادىرىقۇي ەدىچىئ رلاشىئ ناغلىق ەۋ رەلىتىساۋ ناغنلالوق ەدىلكەش رەلسخەش مىريائ ەچناقرىب ،سەمەئ

.رلاشىئ نەگرەب زۈي ەدىچمۈرۈئ ەۋ ڭىمنۇك ،ڭىجيېب ،نەلىسەم .راب ۇمرلاشىئ ناقتاۋىلىراق پەد ،ەۋەت اغرلالاۋھەئ ەدىچىئ تىقاۋ كەدلىي 30 ىقنىقېي ەدزىمىنىتەۋ زۆئ ىنرلانۇمزەم ىكىدىمۈلۆب رۇكزەم ڭىنىلاقام نىدرەلنەمرۇقوئ نەم

.نەمىلىق دىمۈئ ىنىشىقېب پىنىليوئ پۈرۈتشەلرىب نەلىب رلاشىئ نەگرەب زۈي

رەلمەدائ ،ناغىدىلىق شەرۈك ۇمنەلىب تەئىبەت ،ناغىدىلىق شەرۈك ۇمنەلىب ىرڭەت ىكىداينۇد ىرىلرادمۈكۆھ ياتىخ يىقرەش رلاۇئ ،پۇلوب رلاقۇلخەم اپپۇرۇگ رىب ناغىديامىشخوئ اغرلاناسنىئ قىلناس پۆك ،ناغىدىلىق شەرۈك ۇمنەلىب

قىلناۋاروز ادلاھ كىلتەسقەم اغىرىلشىيامان قىلىزاران ناغراب پىلېئ ەدلىكەش چنىت قلەخ ىكىدناتسىكرۈت

يىقرەش .ىتتەلشىئ پىلىق ىسىناھاب ڭىنشۇرۇتساب ىنرلارۇغيۇئ ىنرلاتنېمېلېئ ۇئ نىدنائ ،پۇشوق ىنىرىلتنېمېلېئ

پلانلاىپ ىنىرىلتەكىرەھ-شىئ قىلناۋاروز ەۋ »قۇلروررېت« ناغلىترائ اغرلارۇغيۇئ ەدىرىلىكلۆئ ياتىخ ەۋ ناتسىكرۈت اتخىرات ىنرلارۇغيۇئ قىلىقرائ ۇش ،پىتىسېس ىنىمان رۇغيۇئ ادارائقلەخ ەۋ ەدىچىئ ىتىلۆد ياتىخ ،پىقىچ پانيوئ ەۋ ىكىدىرىقۇي ناغنىلىق ناياب اتباتىك رۇكزەم رلاشىئ ۇب .ىتتارچۇئ اغرلانايىز رىغېئ ىكىدىجىرەد ناغىمقاب پىرېب زۈي

.ەتتەۋلەئ ،ۇديەمرىك ەگىسىرىئاد رلالاۋھەئ

؟ۇديانيوئ لور كىلىچناق ىمىدراي لەئ تەچ .3

نۈچۈئ شىنىلقاس نىدىكىلشەكنايىز ڭىنتەيىمىكاھ روتاتكىد ىكاي ناقتاۋىترات ىنىنىيىز ڭىنقۇلروتاتكىد زىسمىھەر

.ۇديەمنەشىئ ەچنائ اغىشىللاىق دازائ ىنىزۆئ-زۆئ ڭىنقلەخ نەگلىزېئ رەلىشىك نۇغرۇن ناققىچ پىچېق ەگرللەەئ تەچ ىقشات ىنىدىمۈئ زۆئ رلاۇئ .ۇدىنىشىئ ەگنەگېد »ۇديلالااق پادغوق ىنىقلەخ زۆئ لاىمىدراي ڭىنرلاىقشاب« تەقەپ رلاۇئ ناغىدىتېي اقشلاشات پۈرۆئ ىنروتاتكىد لامەدراي قىلارائقلەخ تەقەپ ەدىرىزەن ڭىنرلاۇئ .ۇديلاغاب ەگرەلچۈك

.ۇدىلوب كۈلچۈك ەدىجىرەد

.ۇدىقىچ ارغوت لىگزەم مۇلەم ەدىزەب شاراق نەگېد »ۇدياملاراب پىلېئ شىئ كۈلمۈنۈئ قلەخ نەگلىزېئ«

اتشادغوق ىنىرىلزۆئ ەدمەھ ىكىلسەمنەشىئ ەگىتىيىلىباق ناغىديەلەنىلزۈي اغروتاتكىد زىسمىھەر ڭىنىرىلزۆئ ىنشىنىلتائ ەكشەرۈك ىشراق اغروتاتكىد قلەخ نەگلىزېئ ،نىدىليەپۈت ىقىلساملوب تۇجۋەم ڭىنلۇسۇئ ناغنلاتاپسىئ ىنىدىمۈئ شىلىق دازائ ىنىرىلزۆئ ڭىنرەلىشىك نەگىلپۆك اقشلاڭۇش .ۇدياملانىلتائ ەكشەرۈك ەدمەھ ۇديامىلاخ

،ىشۇلوب

»رىكىپ ىۋىممائ«

چۈك ىقترىس ىكىدرەي ۇب .ۇدىلوب

ەكشىنىشۈچ ىنىقىلناغىدىيوق پلاغاب اغرلاىقشاب

ەۋ يىداسىتقىئ قىلارائقلەخ ىكاي ىشۇلوب تەلۆد ەدىھلاائ رەرىب ،ىشۇلوب )ت د ب( ىتلاىكشەت رەلتەلۆد نەكشەلرىب

.نىكمۇم ىشۇلوب ازاج يىسايىس

پىترائ اغىچۇغزۇقتۇق ىقترىس ىندىمۈئ اممەئ ،نىكمۇم ىشۇلۇيۇت كەدناغىدىرۈدنەلتەھار ىنىشىك ەيىرانېس قادنۇب ەچنىپۆك .نىكمۇم ىشىرىپائ اقشۇيوق پىتىقوي يەلنۈتۈپ ىنىنروئ زۆئ دىمۈئ قادنۇئ .تۇجۋەم ەلىسەم رىغېئ اتشۇيوق ىنزىس نەلىب زىس نەتەقىقەھ لەئ تەچ رەرىب .ۇديەملەك ىسىگىئ ھاناپ ىقشات رەرىب ىلىغزۇقتۇق ىنزىس ادلاۋھەئ ڭىنۇئ .ۇدياملوب زىڭىستەك پىنىشىئ كەب اغڭىنۇئ زىس ،ۇمىدرىدقەت نەگرىك اغىسىرۇتتوئ ڭىنروتاتكىد نەگزەئ

:راب ىرىلبەۋەس قادنۇم

رللەەئ ىزەب ادرلاتىقاۋ ەچنىپۆك ،نۈچۈئ شىتىراي ادياپ ەگىتەئەپنەم يىسايىس ىكاي يىداسىتقىئ ڭىنىزۆئ --

.ۇدىلىق مەدراي يىباجىئ اغڭىنۇئ اتتەھ اسىملوب ىكاي ۇدىلىق لۇبوق ىنروتاتكىد

شىلىق مەدراي اغىقىلدازائ ڭىنقلەخ نەگلىزېئ ،نۈچۈئ قىلساملىق نابرۇق ىنىرىلتەئەپنەم رىب اقشاب رللەەئ ىزەب --

.نىكمۇم ىشىتېۋىتېس اغروتاتكىد ىنقلەخ نەگلىزېئ ،اغىنروئ ڭىنشۇرۇت ەدىسىدەۋ

اغروتاتكىد لانۈچۈئ شۈرۈتلەك اغلوق ىنقۇللورتنوك ناغلوب ەگىنىتەۋ ڭىنقلەخ نەگلىزېئ تەقەپ رللەەئ ىزەب --

.ۇدىرۆك شىئ ىشراق

ەكشىتىرۋەت ىنىلۇئ ڭىنروتاتكىد ،پلاشاب شىئ ناچاقىللائ رەلچۈك ىشراق اغروتاتكىد ىكىدىچىئ تەلۆد --

لاىتتىقاۋ ناقترات ەگىتىئىبەت زىسمىھەر ڭىنتەيىمىكاھ ىچروتاتكىد ىنتەققىد قىلارائقلەخ قىلىقرائ ۇش ،ناغىلشاب

.ۇدىشىلىرائ اغىشىئ ڭىنقلەخ نەگلىزېئ نۈچۈئ رەلتەسقەم يىباجىئ رللەەئ ىزەب

تەيىئمەج نەلىب رلاارقۇپ .ۇدىلوب ناغراقىچ پۈرۈتلەك ىتامىسقەت قۇقوھ ىكچىئ ىكىدىتىلۆد زۆئ ىنقۇلروتاتكىد ەچناقرىب قۇقوھ نەلىب قىلياب .ۇديامللاىق اديەپ ەلىسەم رىغېئ اتىراق اققۇلروتاتكىد ،نىتقىلناغلوب زىجائ كەب

ىنرلاىدياپ ىزەب اققۇلروتاتكىد رەلتەكىرەھ-شىئ قىلارائقلەخ ەچرەگ .ۇدىلوب نەكشەلزەكرەم اغىلوق ڭىنمەدائ نەساسائ ىشىشىلماۋاد ڭىنقۇلروتاتكىد ،ۇمىسلوب ناغىدىتىلزىجائ قارزائ ىنقۇلروتاتكىد ىكاي ناغىدىلېك پىلېئ

.ۇدىلوب ناغنلاغاب اغرلالىمائ ىكچىئ

ڭىنمىسېب قىلارائقلەخ ،لاىدنەكشەلرىب نەلىب ىرىلشەرۈك شىتىسرۆك قىلىشراق ىكچىئ كۈلچۈك ىتىياھان تەقەپ وگرابمېئ ،شىلىق تۇقياب يىداسىتقىئ قىلارائقلەخ لاىدىتسائ ترەش قادنۇشائ تەقەپ .ۇدىلوب روز ىمىدراي نەلىب ىلوق ڭىن ت د ب ،شىتېۋىلغوق نىدرلاتلاىكشەت قىلارائقلەخ ،شۈزۈئ ىنتەۋىسانۇم كىتامولپىد ،شۈزۈگرۈي شىتىسرۆك قىلىشراق ىكچىئ كۈلچۈك ،اممەئ .ۇدىلوب روز ىمىدراي ڭىنرەلرىبدەت شاشخوئ اغڭىنۇش ەۋ شەلبىيەئ

-شىئ شىلىق مەدراي ەگرەلقلەخ ىچۈگلىزېئ ڭىنرللەەئ اقشاب ،ادىتسائ لاۋھەئ نەگىملەك اقدۇجۇۋ ىشىرۈك

.سەمەئ نىكمۇم ۇمىشىلېك اققىلراب ڭىنىرىلتەكىرەھ

سېھ ىنرلاىتقۇن ىكىدنەۋۆت رەلنەمرۇقوئ مىسىق رىب نىيېك نىدناغۇقوئ ىنرلاۇئ .رلانۇمزەم ىكىتباتىك ىسىكىدىرىقۇي

:نىكمۇم ىشىللاىق

يىقرىئ ناغراب پىلېئ نىدىتسۈئ رلارۇغيۇئ ياتىخ ىرىلتەمۈكۆھ ڭىنىرىللەئ ملاسىئ نەلىب ىرىللەئ كرۈت )1( شىلىق تۈكۈس نەتەبسىن ەگىرىلىچىكىلمەتسۇم روتاتكىد ياتىخ .ىدىمرۇت ەتپەرەت رۇغيۇئ ەدىسىلىسەم قىلىچنىغرىق ۇئ .ىدىللوق ەۋ ىدلىق ەيامىھ اراكشائ ەدرەلتەسرۇپ قىلراب ىنياتىخ ،ەچىسكەئ ڭىنۇئ .ىدىمىللات ۇمىنىلوي لاىنقلەخ نەگلىزېئ زۇغلاي نۈچۈئ ىتەئەپنەم زۆئ ،ناغنىلېئ اغلىت ادنۇمزەم ىقىرىقۇي ىشىللات ڭىنرەلتەمۈكۆھ ىرىلتەمۈكۆھ لەئ تەچ ناغىدىتېۋىتېس ۇمىنىشىدنىرېق يىنىد نەلىب ىشىدنىرېق يىللىم ڭىنىزۆئ ،سەمەئ

.ۇدىرىك ەگىسەيىروگېتاك

ڭىنىزۆئ ڭىنقلەخ نەگلىزېئ ادناغىراق ەگىمىدراي ڭىنرللەەئ تەچ اتشۇلۇتۇق نىدىلوق ڭىنتەيىمىكاھ روتاتكىد )2( اقدۇجۇۋ ۇمىمىدراي ڭىنلەئ تەچ ەچۇغىملاغزوق ىزۆئ ڭىنقلەخ نەگلىزېئ .ۇديانيوئ لور مىھۇم ۇمىخېت ىشىلىغزوق

،شۇزۇقتۇق نىدىسىجنەكسىئ ڭىنىتىيىمىكاھ ياتىخ تلالاج ىنزىمىقلەخ ىكىدنەتەۋ رىزاھ اقشلاڭۇش .ۇديەملەك

.مىھۇم نىدىممەھ شىلېق پلاقاس تاياھ ىنزىمىقلەخ ەچىراب ڭىنتەيىناكمىئ

ناغلىق ەبىرجەت ەۋ قىقتەت پۆك ڭەئ ەۋ نۇزۇئ ڭەئ ىنىسىكىتكات شىلىق ەرادىئ ىنرلاناسنىئ ىكىداينۇد ياتىخ )3( ەۋ نەگنەگۆئ رۇقڭوچ ڭەئ ىنىرىلىۋېم نەپ-مىلىئ ناغرۇدلىق يىققەرەت رەلكىلبرەغ ياتىخ لاقادنۇش .تەللىم رىب ياتىخ نىدرەلنۈكەي يىملىئ ناغنىلىق ناياب ادىرىقۇي .ىرىب ڭىنرەلتەللىم ناغىلقىبتەت لەممەكۇم ڭەئ ەكتەيىلەمەئ يىقرەش ەدىرىزەن ڭىنىتىيىمىكاھ ىچىكىلمەتسۇم ياتىخ ەۋ ڭىپنىج ىش تلالاج .راب ىرىۋەخ قۇلوت ۇمڭىنىتىيىمىكاھ

.ىتىدھەت قىلىقلاھ ڭەئ ەۋ رىغېئ ڭەئ ڭىنىشۇيوق پىرېب نىدلوق ىنناتسىكرۈت يىقرەش ىقلەخ رۇغيۇئ ىكىدناتسىكرۈت ەۋ رەقشەق ،نەتوخ ناغلوب رۇغيۇئ ىتنەسرىپ 95 ڭىنىسۇپون ىكىدىلسەئ ياتىخ ،نىيېك نىدىلىي-2014 ،اقشلاڭۇش ياتىخ ەۋ اغىرىلياج اقشاب ڭىنناتسىكرۈت يىقرەش ەدمەھ ،پلاوس اغرلارېگلا-ەمرۈت ،پۈرۈتلۆئ ىنىسۇپون ڭىنۇسقائ ىنىشۇلۇرۇتشلانۇروئ سۇپون ىڭېي رىب ناغىديامىشخوئ يەلنۈتۈپ اغىقنۇرۇب قىلىقرائ ۇش ،پەكتۆي ەگىرىلىكلۆئ

.ىدلوب رىغېئ نىياتنىئ نايىز ناغلوب اغرلارۇغيۇئ ەتتەھەج ۇب .ىدرۈتلەك اقدۇجۇۋ

:ىماۋاد ڭىننۇمزەم ىكىتباتىك ىسىكىدنەۋۆت

ىنىپىزەۋ تۆت ىكىدنەۋۆت نۈچۈئ شلاشات پۇرۇدغائ نەلىب مىقىچ زائ ڭەئ ەۋ كۈلمۈنۈئ ڭەئ ىنروتاتكىد رىب

:ترەش شلانۇروئ

ەتتەھەج ىرىلتەراھام شىتىسرۆك قىلىشراق ەۋ چنەشىئ ناغلوب ەگىزۆئ-زۆئ ،ەدارىئ ىنقلەخ نەگلىزېئ )1(

؛شۈرۈدنەلچۈك

؛شۈرۈدنەلچۈك ىنىرىلتۇتىتسنىئ ەۋ ىنىرىلھۇرۇگ يىئامىتجىئ لىقەتسۇم ڭىنقلەخ نەگلىزېئ )2(

؛شىلىق اپرەب ىنىنۇشوق شىتىسرۆك قىلىشراق ىكچىئ كۈلچۈك رىب )3(

ارجىئ نەلىب قىلىتسۇئ ىنۇئ ەدمەھ شىقىچ پۈزۈت ىنىنلاىپ كىلەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ ەنلاىقائ رىب ڭىنقىلدازائ )4(

؛شىلىق

ىنىزۆئ-زۆئ نىتتەھەج ىكچىئ ڭىنىپپۇرۇگ ناغنلاتائ ەكشەرۈك ەۋ شىنىيات ەگىزۆئ-زۆئ — ىشىرۈك قىلدازائ يىقىقەھ ،ناغىدىلىق شىئ نەلىب قۇلرۇتاب ەۋ مۈزۈت ،راب ىسەيىگېتارتسىئ ەنلاىقائ .ىنايرەج شۈرۈدنەلچۈك مۇقوچ تەيىمىكاھ روتاتكىد ،ادىدلائ نۇشوق ناغىدىنىيات ەگىزۆئ-زۆئ كۈلچۈك ىتىياھان رىب ،ەگىئ ەككۈلكۈلچۈك

.تەرابىئ نىتشىئ تۆت ىكىدىرىقۇي ىترەش نەۋۆت ڭەئ ڭىنۇئ اممەئ .ۇدىلۈرۆئ

نەگلىزېئ .قىلغاب ەگىتىيىلىباق شىلىق دازائ ىنىزۆئ-زۆئ ڭىنقلەخ نەگلىزېئ ادىرىخائ ڭەئ شۇلۇتۇق نىتقۇلروتاتكىد ەچىغرىزاھ رەلىتىساۋ قادنۇئ اممەئ ،تۇجۋەم ىرىلىتىساۋ شۈرۈتشىرېئ ەككىلنىكرەئ ىنىزۆئ-زۆئ ڭىنقلەخ

.ىدىملۇرۇدلىق يىققەرەت ەدىجىرەد كىلرەتېي

.رلانۇمزەم ىكىتباتىك ىسىكىدىرىقۇي

ەدىچىئ ىرىلرەبھەر ڭىنرلاتلاىكشەت ۇئ .راب ىرىلتلاىكشەت رۇغيۇئ پۆك نىت 60 ادىترىس ڭىننەتەۋ ەۋ ايىسائ ارۇتتوئ

،مزىئلاىتتائ ،ىسەيىرەزەن قىليىھاد ،قىلرېدىل ،قىلىچتلاىكشەت ،نۇناق ارائقلەخ ،تەۋىسانۇم ارائقلەخ ،تەسايىس ەدرەلپىسەك قىلراتاق قىلىچتارابخائ ەۋ كىلىچتەمۈكۆھ ،ىلاتېد قاشمۇي شۇرۇقشاب تكېجورپ ،ىملىئ شۇرۇقشاب ىنەي ؟كىلىچناق ىتىبسىن ڭىنرەلنەكشىرېئ اغناۋنۇئ ىرىقۇي نىدڭىنۇئ ەۋ ىناۋنۇئ قۇلرۇۋلاكاب تېتىسرېۋىنۇئ ىنىتىيىمھەئ ڭىنترەش تۆت ىكىدىرىقۇي ؟كىلىچناق ىتىبسىن ڭىنرەلنەگرۆك ەيىبرەت يىپسەك

؟كىلىچناق ىتىبسىن ڭىنرلاناغىديەلەنىشۈچ

؟ۇدمەرېب مۈنۈئ )Negotiation( شىشىڭېك .4

شۇنۇسيوب ،پەد »قوي زىمىلامائ اقشاب ڭىنزىب« رەلىزەب ،ادناغلاق ادىتسائ ىقىلنارمۈكۆھ ڭىنروتاتكىد زىسمىھەر شىلېق پىشىلپەئ ،پلاباسېھ كىلمىھەر كەدرلاناسنىئ لامرون ىنروتاتكىد اسلوب رەلىزەب ەنەي .ۇديلالات ىنىلوي ىرىللوي )negotiation( شىشىڭېك ەۋ )compromise( شىشىلېك ىكاي شىلىق ەسسەرۇم ،)conciliation( پەد ،ۇدىلوب ىلىقتاتخوت ىنىكىلزىسمىھەر ڭىنروتاتكىد ،پىلېق پادغوق ىنرلاتنېمېلېئ يىباجىئ مىسىق رىب نەلىب

كەتقىپاۋۇم ەگلىقەئ شلالات-2

ىكىدىرىقۇي ،ادلاۋھەئ ناغىملوب تۇجۋەم شلالات كۈلمۈنۈئ اقشاب .ۇديلايوئ

.ۇدىنۈرۆك

ەۋ شۈرۈدنەلتەبغىر ىنروتاتكىد .ۇدياراق پەد ،»سەمەئ ەتپەرەت لارىب ىسىممەھ ڭىنتەقىقەھ« ەدىزەب رەلىشىك ۇش ،پاتسىق ەكشىرېب لوي نىدزائ-زائ ىنۇئ ،پاغزوق ىنىسۇغيۇت كىلرەۋرەپناسنىئ ڭىنۇئ ،قىلىقرائ شۇرۇتقىزېئ پىتىسرۆك ىنىلوي »ەبىلەغ شوق« اغروتاتكىد .ۇديلايوئ پەد ،نىكمۇم شۇرۇتشلارىخائ ىنقۇلروتاتكىد قىلىقرائ ىلىگرۈتلەك ەكشەۋيەئ ىنروتاتكىد قىلىقرائ شلالات ناغىدىشىرېئ اغىدياپ مۇلەم پەرەت ىككىئ رەھ ،پىرېب شەرۈك قىلماۋاد ،اسىللات ىنىلوي شىلىق ەسسەرۇم ىكىدىساسائ قىلچنىت قلەخ ىچۈگلىزېئ .ۇديلايوئ پەد ،ۇدىلوب رۇككەپەت قادنۇشۇم .ۇديلايوئ پەد ،ۇدىلوب ىلىغنلاقاس نىدرلاقىلزىسشۇڭوئ ەۋ رەتەخ-مىيېخ زىسرۈرۆز ىكىدناغلىق

اغناغراب پىلېئ ىنرەلشەرۈك زىسناۋاروز ىكاي شۇرۇئ يىبرەھ شىلىق لەھ نەلىب لوي قادنۇشۇم ىنىلىسەم ،شىلىق

؟ۇمسەمەئ ىشخاي پۆك ادناغىراق

شاشخوئ ەگىتىكىرەھ شلاشات شىئ ناغلىرېب پىلېئ پىلىق پەلەت ىنىشىرېب پۈرۈتسۆئ ىنىشائام ڭىنرلاىچشىئ اقشاراق لەس ەكشىشىڭېك ادرلاشىئ قادنۇشائ ،پۇلوب ناغىديلاايىنيوئ ىنرلالور مىھۇم نىياتنىئ شىشىڭېك ادرلاشىئ لۈكتۈپ ىكاي ىكىلنىكرەئ ناسنىئ ،پىسنىرىپ يىنىد تەيىددىز ىكىدىسىرۇتتوئ پەرەت ىككىئ ،اممەئ .ۇدياملوب رەلىشىك شىشىڭېك ،ادناغلوب ەدىتسۈئ رەلىلىسەم پۈت شاشخوئ اغىتايىققەرەت ىسۈگلەك ڭىنتەيىئمەج ىتامىسقەت قۇقوھ تەقەپ .ۇدياملوب ەكشىشىلېك ەدرەلىلىسەم پۈت ىزەب .ۇديەمرەب مۈنۈئ كەدۈگنەلتەئاناق زۆئ قىلىقرائ شىشىڭېك قلەخ ىچۈگلىزېئ نىدنائ ،لاىدنەگرەگزۆئ پۇلوب قىلىدياپ ەققلەخ ىچۈگلىزېئ

،سەمەئ قىلىقرائ شىشىڭېك اسلوب رەلشىرىگزۆئ قادنۇئ ىكىدىتامىسقەت قۇقوھ .ۇديلاايىدغوق ىنىتەئەپنەم تەقەپ ،پۇرۇت يەملەك اقدۇجۇۋ شەرۈك كۈلچۈك رىب ىشراق اغروتاتكىد ،ىنەي .ۇدىلېك اقدۇجۇۋ قىلىقرائ شەرۈك

.ۇدياملوب ىلىغلۇتۇق نىدىلوق ڭىنروتاتكىد قىلىقرائ شىشىڭېك

اتخۇپ ىتىياھان ىنىنروئ زۆئ ،ىنەي .ۇديامللاوب شلالات رىب ۇمزىگرەھ شىشىڭېك ەدىزەب نۈچۈئ قلەخ ىچۈگلىزېئ ىكاي ،ۇديەملەك ەگىلىتسۈئ شىشىڭېك نەلىب قلەخ ناقتاۋىتىسرۆك قىلىشراق ەگىزۆئ روتاتكىد ناغلاۋىلمەكھەتسۇم

.ۇدىلوب بىياغ ۈگڭەم ،يەملەك اغىنىغىي شىشىڭېك رلاروتاتكىد ەدنەگلەك ىتقاۋ اسىملوب

،ىبەۋەس .سەمەئ نىكمۇم ىشۇلوب يىمىمەس ڭىنرلاۇئ ،ادناغراقىچ اغىرۇتتوئ پەرەت روتاتكىد ىنشىشىڭېك اغىرۇرۇغ ناسنىئ ،ۇديلااتىتخوت ىنشۇرۇئ ناقتاراق ەگىقلەخ زۆئ لاپۇرۇت يامرۇتشلاىرائ ىنپەرەت ىشراق رلاروتاتكىد ىنشانيىق ،ۇديلاارىقىچ ەككىلنىكرەئ ىنرلاسۇبھەم يىسايىس ،ۇديەلەرۈتلەك ەگىلسەئ ىنتەمرۆھ ناغلوب

.ۇديلاايىروس مۈرۈچەك نىتقلەخ ەدمەھ ،ۇديەلەنىكېچ نىدىنروئ نارمۈكۆھ ڭىنىزۆئ ،ۇديلاارۇتشلارىخائ

ناقشۇپ ىچىئ نىدىرىلشەرۈك شىتىسرۆك قىلىشراق ڭىنقلەخ نەگلىزېئ ،پۇلوب مەكھەتسۇم ىنروئ ڭىنروتاتكىد ەدىسىناھاب شۈرۈتلەك اقدۇجۇۋ ىن»قىلچنىت« ،پىرىقاچ اقشىلىق لىساھ شىشىڭېك ىنقلەخ پەرەت روتاتكىد ،اتتىقاۋ ەگىئ ەگىچۈك شىلىق پلەج ىتىياھان شىشىڭېك ادلاۋھەئ قادنۇب .نىكمۇم ىشۇنۇرۇئ اقشۇرۇدلىق مىلسەت ىنقلەخ

.نىكمۇم ىشىلېك پىلېئ ىنرەتەخ ڭوچ رىب نەتەبسىن ەققلەخ ،ۇمىسلوب

قىلنارمۈكۆھ ڭىنروتاتكىد ،پۇلوب كۈلچۈك ىتىياھان پەرەت ىچۈكتەسرۆك قىلىشراق رەگەئ ،نىتپەرەت رىب ەنەي ىشراق نۈچۈئ شىلېق پلاقاس ىنىقىلياب زۆئ ەۋ ىنىقۇقوھ زۆئ پەرەت روتاتكىد ،ەدنەگلەك چۇد ەكتىدھەت ىنروئ زۆئ ڭىنروتاتكىد ۇمىدلاۋھەئ قادنۇب قلەخ نەگلىزېئ .نىكمۇم ىشىلىق پىلكەت اقشىلىق لىساھ شىشىڭېك ىنپەرەت

.كەرېك ىشىلېئ ىنىدلائ ڭىنىشىلېۋىتېي ەگىتىسقەم

اديەپ تەيىددىز ادىرۇتتوئ ،پۇرۇتلوئ ەدلەتسۈئ رىب ادىساسائ كىلرەۋاراب پەرەت ىككىئ ىشراقۇمىراق شىشىڭېك ىككىئ قادنۇم ەدرەي ۇب .ۇديەمرەب كەرېد نىدنەگېد ،شىلىق لەھ قىلىقرائ شىشىلزۆس ىنرەلىلىسەم ناغلىق ەۋ ىكىدرەلرىكىپ ىشراقۇمىراق ىنىغىدىقىچ پۇتۇئ ەتشىشىڭېك ،ىچنىرىب :كەرېك قىلسامراقىچ نىتسەئ ىنىسرەن ىنىسىجىتەن ڭىنشىشىڭېك ،ىچنىككىئ ؛ۇدياملوب پەرەت ناغلوب لىدائ كەركەب ىكىدرەلتەسقەم ناغىمىشخوئ نەلىب ىدلائ اقشلاڭۇش .ۇدىلوب ىلاۋھەئ تامىسقەت ىكىتپەرەت ىككىئ ڭىنقۇقوھ نەساسائ ىنىغىديەلىگلەب

:رۈرۆز ۇمىلوت شۇيوق پىپېت باۋاج اغرلالائوس كەدىكىدنەۋۆت

؟زىمىلىق قادناق زىب ،اسلاق ياملوب ىلىغلىق لىساھ مىشىلېك رىب نەلىب پەرەت ىشراق ەتشىشىڭېك ەچنىيېك --

پىنىلىدياپ نىدىچۈك زۆئ ،پۇزۇب ىنىسىدەۋ پەرەت ىشراق نىيېك نىدناغلوب پىلىق لىساھ مىشىلېك رەگەئ --

؟زىمىرۇت لىباقات قادناق اغڭىنۇئ ،اسشلاغوق لاىنىتەئەپنەم زۆئ تەقەپ

ىكلەب .ۇدياملوب ىلىغلىق لىساھ مىشىلېك رىب نەساسائ ەكپەرەت اتاخ ەۋ ارغوت ىكىدىلىسەم نەگلەك چۇد ەتشىشىڭېك رىب زىس اقشلاڭۇش .ۇديەلىگلەب ىقىلزىجائ-كۈلچۈك ڭىنقۇقوھ ىكىدىلوق ڭىنپەرەت ىككىئ ىنىتىۋىقائ ڭىنمىشىلېك نىدلائ اغلائوس نەگېد ،ىزار اقشىلىق نابرۇق كىلىچناق ىنزىڭىتەئەپنەم زۆئ نۈچۈئ شۈرۈتلەك اقدۇجۇۋ ىنمىشىلېك مۇلەم ىكاي ،ۇمقىلىدياپ كەركەب شۇرۇتشلاماۋاد ىنشەرۈك نۈچۈئ قلەخ نەگلىزېئ .كەرېك زىڭىشۇيوق پىپېت باۋاج لورتنوك ىزۆئ ىنلاۋھەئ رلاروتاتكىد ؟ۇمقىلىدياپ كەركەب شىلىق لىساھ مىشىلېك رىب ،پىچېك زاۋ نىتتەئەپنەم ەۋ شىترەگزۆئ ىنتەيىئمەج ،قىلياب ،نۇروئ ،قۇقوھ اقشاب رلاۇئ ،نەكىدىلاق پىلىريائ نىتقۇقوھ ناغىديلالاىق ىنزايىتمىئ راب ەدىزۆئ ەتشىشىڭېك رلاۇئ اقشلاڭۇش .ۇدىلاق پىلىريائ نىدىرىلزايىتمىئ نۇغرۇن شاشخوئ اغڭىنۇش نىدىسىدەۋ ۇئ نىدنائ ،پۇيوق پىرېب ەدەۋ ادىدلائ رلاۇئ .ۇدىشىرىت نەلىب ىچۈك نۈتۈپ اقشىلېق پلاقاس

.ۇديامترات شاب ۇمزىگرەھ نىتشىلېۋىنېت

ىنىسىجىرەد شىلىزېئ ڭىنرلاۇئ ۇمزىگرەھ ،ىشىتىتخوت ىنىشىرۈك ىشراق اغروتاتكىد ڭىنقلەخ نەگلىزېئ ،ىسىقسىق لور چۇغلىق لەھ ،ادناغلوب ەلىسەم )fundamental( پۈت ەلىسەم كىلتەيىددىز .ۇدياملاق پىتىلنەۋۆت شەرۈك نۈچۈئ كىلنىكرەئ .رۇتتەرابىئ نىدىشىرۈك شىتىسرۆك قىلىشراق ىكلەب ،سەمەئ شىشىڭېك ىنىغىديانيوئ

.تەرابىئ نىدىتىساۋ كۈلمۈنۈئ ڭەئ ،شەرۈك زىسناۋاروز ىكاي ىشىرۈك قىلىشراق يىسايىس نۈچۈئ قلەخ ناقتاۋىلىق

.رلانۇمزەم ىكىتباتىك ىسىكىدىرىقۇي

،نۈچۈئ شىلېق پلاقاس ىنىكىلمىك يىللىم ەۋ ىتىيىنەدەم ،ىلىت ڭىنرەلتەبىت املا يلااد ىسيىھاد ڭىنرەلتەبىت ادىنىغىي ىتنېملاراپ اپورۋاي نەگلۈزۈكتۆئ ەدىرىھەش )Strasbourg( گروبسارتس ڭىنەيىسنارىف ىلىي-1988 شۇلوب لىقەتسۇم ڭىنرەلكىلتەبىت ،ىتىسقەم ڭىنتەسايىس ۇب .ىدلىق نلاېئ ىن»ىتىسايىس لوي ارۇتتوئ« ڭىنىزۆئ يىقىقەھ نۈچۈئ تەبىت قىلىقرائ شۇرۇق گولايىد نەلىب ىتىيىمىكاھ ەيىتراپموك ياتىخ ،پىچېك زاۋ نىدىسىياغ پۇلغەم تەسايىس ۇئ ،كەدىنىغلوب نايائ ەگزىمىممەھ ،اممەئ .ىدلوب شۈرۈتلەك اغلوق ىنىتىيىھلااس ەيىمونوتپائ ەچىغرىزاھ ىشىشىرچۇئ شىشىڭېك ىكىدىنەم يىقىقەھ ادىسىرۇتتوئ ىتىيىمىكاھ ياتىخ نەلىب رەلكىلتەبىت .ىدلوب اممەئ ،ىتقاب پانىس ىنرلاشۇنۇرۇئ مۇلەم ىكىدلوي ۇب ۇمىرىلرەبھەر تلاىكشەت رۇغيۇئ قىباس ىزەب .ىدىمرەب زۈي قادنۇش نۈچۈئ ەمېن رلاشىئ .ىدلوب راچان پۆك ۇمنىدىكڭىنرەلكىلتەبىت ىتىۋىقائ ڭىنرلاۇئ ،يامشائ ەگلەمەئ ۇمۇئ

.نىكمۇم شىپېت باۋاج كىلرەتېي نىدرلانۇمزەم ىكىدىرىقۇي اغلائوس نەگېد ،ىدلوب

شۈزۈت ەيىگېتارتسىئ .5

ناغلوب ەچىغرىزاھ ،پۇلوب ناغىدىنىلشاب ەدلىكەش لىخ رەھ ىشىرۈك قىلىشراق يىسايىس ىشراق اغروتاتكىد ناغلوب بەۋەس اغڭىنۇئ .ناغنلاشاب ەتتەلاھ يىپىداسات ىكاي ناغىمنلانلاىپ نىدلائ ىسىچنىپۆك ڭىنرەلشەرۈك ەگىللەپ ىڭېي رىب ڭىنىكىلزىسمىھەر ڭىنروتاتكىد ەدىتىپۈس ىرىللاسىم ڭىنرلاۇئ ،پۇلوب لىخرەھ ۇمرلالىمائ اغلوي ڭىنىتىسايىس شۇرۇتساب ىڭېي رىب ،ىشۈلۈرۈتلۆئ ىكاي ىشىنىلېئ اغلوق ڭىنبابرەئ ناغلۇنوت رىب ،ىشۈلۈرۈتۆك

مىھۇم رىب ىكاي كىلزىستەمرۆھ ناغلىتىراق اقداقىتېئ يىنىد ،ىشىتېك پۇلوب لىچمەك ڭىنكىلكەمېي ،ىشۇلۇيوق

.نىكمۇم شىلېئ اغلىت ىنرلاقىلراتاق ىنۈك ەرىتاخ قىللىي ڭىنەقەۋ

زائ ۇمىرىلپەرەت زىسىدياپ ڭىنۇئ ،ۇمىسلوب راب ىقىلىچقۇترائ ىزەب ڭىنىشىرۈك قىلىشراق ناغنلاشاب يىپىداسات نىدلائ ىقىلناغىدىرۇتياق ساكنىئ قادناق ڭىنتەيىمىكاھ روتاتكىد ادناغراب پىلېئ شىئ زىسنلاىپ .سەمەئ تەيىبۇلغەم ۇمىشىرۈك ناغىلشاب ڭىنرلاۇئ ،پەلۆت ىنرللەەدەب رىغېئ قلەخ نەگلىزېئ ،اقچاغلوب نەگىمنەلرەچلۆم ىتىياھان نۇرۇب نىتشلاشاب شىئ ىرىلىچكەتېي شەرۈك نەگىلپۆك .ىدلوب پۆك رلالاۋھەئ ناقشلارىخائ نەلىب

.ىدىمتەي پۇنوت ىنىكىلنەكىئ مىھۇم نىياتنىئ ڭىنشىلېۋۈزۈت نلاىپ كىلەيىگېتارتسىئ رىب نەلىب قىللىدىياتسەئ

رىب ادىلوق ڭىنرلاۇئ نەلىب ڭىنۇش .ىدىمنەلتەدائ اغڭىنۇئ ىكاي ىدىمللاىق سېھ ىنجايىتھېئ رىب قادنۇشائ

.ىدىملەك اقدۇجۇۋ نلاىپ كىلەيىگېتارتسىئ

نلاىپ كىلەيىگېتارتسىئ ڭىنرەلىچكەتېي ناغنلاتائ ەكشەرۈك ىشراق اغروتاتكىد ،ەدىشىرېب زۈي ڭىنلاۋھەئ قادنۇشۇم

.ىدلەك پۇلوب بەۋەس مىھۇم رىب ۇمىنىگىمنەلەيىبرەت سۇسخەم ەتتەھەج شۈزۈت

ىيار ڭىنىممائ ەۋ تەيىزەۋ يىسايىس ،پلانلاىپ نىدلائ ىنىرىلىراچ-لۇسۇئ ڭىنشەرۈك ىشراق اغروتاتكىد رىزاھ ىنىتيەپ قىپاۋۇم ڭەئ ڭىنشلاشاب ىنشەرۈك يىسايىس اتساسائ ۇش ،پەلرەچلۆم نىدلائ ىنىقىلناغىدىلوب راييەت ناچاق ەۋ ىنلاۋھەئ يىقىقەھ قىلىقرائ شىنىليوئ ەۋ شىنىدزىئ رۇقڭوچ ەتتەيىلەمەئ .نىكمۇم يەلنۈتۈپ شلالات نىدلائ

-ەراچ قىپاۋۇم ڭەئ ڭىنشەرۈك— شىنىشۈچ ارغوت ىنىرىلتەيىناكمىئ شىتىسرۆك قىلىشراق ڭىنقلەخ نەگلىزېئ

.رۇدىرىب ڭىنرلاچۇقساب-مەدەق ناغىدياملوب اسلوب مەك اتشىنىزاق ەبىلەغ ،پلالات ىنىرىلرىبدەت

ىنرلاشىئ ىسياق ەدىچىئ رەلىشىك ناغلىق كىلىچكەتېي ەگرەلشەرۈك ناغلىرېب پىلېئ ىشراق اغروتاتكىد ەچىغرىزاھ

زۇغلاي شىلىق قادنۇئ ىنشىئ .ىتقىچ پۆك رەلىشىك ناغلىق راراق پىنىيات اغىتايىسسېھ ڭىنىرىلزۆئ ىنشىلىق

اقدۇجۇۋ ىنىسەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ رىب ڭىنشۈرۈتلەك اغلوق ىنقىلدازائ ،ياملاق لاپۇلوب كىلىچتەيىسخەش

.ۇدىرۇدلاق زىستەيىناكمىئ ۇمىنشۈرۈتلەك

:ۇدياملوب اسىملوب مۇقوچ ەسرەن تۆت ىكىدنەۋۆت ەتشۈرۈتشىرېئ ەگىبىلەغ ىنشەرۈك ىشراق اغروتاتكىد

ەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ )1( ەدمەھ قىپاۋۇم قىلراب ڭىنىپپۇرۇگ ناغلوب ىچكەمشىرېئ ەككىلنىكرەئ اتشۇنۇقوت رىب ەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ ىكىدرەي ۇب .ۇدىلىق لورتنوك ىنشىلېس اقشىئ ەتىساۋىب ەۋ شۇرۇتشلاسام ىنىرىلغەلبەم ناغىدىلوب اقشىنىلىدياپ

.ۇدىلائ ەگىچىئ زۆئ ىنرەلغەلبەم قىلراتاق تلاىكشەت ەۋ يىسايىس ،ىۋىنەم ،يىناسنىئ ،يىداسىتقىئ رەلغەلبەم

ىرىلغەلبەم ەۋ )objectives( ىرىلتەسقەم ىكىتشۇنۇقوت ڭىنىپپۇرۇگ ىزىكرەم تەققىد ڭىنەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ ىنەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ .ۇديەلىگلەب ىنىسىكىنخېت تەكىرەھ قىپاۋۇم ڭەئ ناغىدىلىنىللوق اتشۇنۇقوت ،ۇئ .ۇدىلوب شىقىچ پىپېت ىنىكىلنەكىئ رۈرۆز شىلىق اديەپ ىنرەلرىسەت ەۋ مىسېب ىسياق اغروتاتكىد رەلىچكەتېي ،ادناغىلنلاىپ ىنىتقاۋ ەۋ ىرىلترەش ڭىنشۇيوق اغلوي ىنىرىلچۇقساب ىكنىيېك ەۋ ىكپەلسەد ڭىنىشىرۈك قىلدازائ لاقادنۇش .كەرېك ناغىمىشخوئ ەۋ ىنرەلىپىزەۋ ناغىمىشخوئ اغرلاىپپۇرۇگ ناغىمىشخوئ ەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ .كەرېك ىشىلىگلەب

.ۇديەلىگلەب ۇمىنشىلىق مىسقەت ىنرەلغەلبەم

ەيىگېتارتسىئ )2( ناغلىتىراق اغىمۇقۇئ شىتېي كۈلمۈنۈئ ڭەئ ەگرەلتەسقەم ەدىھلاائ لىخ رەھ اتشۇنۇقوت رىب ،زىمىنىگېد ەيىگېتارتسىئ

،قوي-ۇمكەرېك شىلىق شەرۈك ەيىگېتارتسىئ .ۇدىرېب مۈنۈئ ادىتسائ ىقۇللورتنوك ڭىنەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ ۇئ ،پۇلوب لورتنوك ىنرەلنەگېد ،كەرېك شىشىرېئ قادناق ەگمۈنۈئ ىشخاي ڭەئ ەۋ كەرېك شىلىق قادناق ،كەرېك شىلىق ناچاق ۇمىنشىنىلىدياپ كۈلمۈنۈئ پىلىق قادناق نىدىسىۋېم ەبىلەغ ۇئ ەدنەكشىرېئ ەگىبىلەغ رىب مۇلەم ،ۇئ .ۇدىلىق

.ۇديەلىگلەب

قىنېئ ۇمىنىرىللۇسۇئ شەچلۆئ ىنىسىجىتەن شەرۈك ەۋ ىرىلتەسقەم ڭىنەيىگېتارتسىئ رەلىچۈگزۈت ەيىگېتارتسىئ

.كەرېك ىشىقىچ پىتىكېب

اكىتكات )3( اقشىنىلىدياپ ىشخاي ەدىجىرەد ىرىقۇي ڭەئ نىدىچۈك ڭىنقلەخ رىب ادىتسائ تىئاراش-ترەش كىلكەچ اكىتكات

.ۇدىلىنىللوق نۈچۈئ شىتېي ەكتەسقەم ەدىھلاائ مۇلەم ،پۇلوب تەكىرەھ-شىئ كىلكەچ رىب اكىتكات .ۇدىلىتىلشىئ

قادناق نىدىرىللۇسۇئ شەرۈك ناغلوب راب اتشۇرۇشائ ەگلەمەئ ىنەيىگېتارتسىئ رىب ىنشلالات ىنرلاىكىتكات قادناق شۇرۇشائ اقشىئ كۈلمۈنۈئ ىنرەلتەسقەم كىلەيىگېتارتسىئ .ۇديەلىگلەب ىجايىتھېئ شىنىلىدياپ ىشخاي ڭەئ پىلىق نەگرۈتلەك اغلوق پىتىلشىئ ىنىكىتكات مۇلەم .كەرېك شلالات ىنرلاىكىتكات ناغىدىلېك سام ڭەئ اغڭىنۇش نۈچۈئ

لىخ رىب ەتتەيىلەمەئ ەجىتەن قادنۇئ ،نەكىدىلوب زىستەۋىسانۇم

نەلىب تەسقەم كىلەيىگېتارتسىئ ەسرەن

.ۇدىلوب قىلىچپارسىئ

كىلىرىئاد ڭەك رىب اكىتكات ،كەدىنىغلوب ىمسىق رىب ڭىنەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ ەيىگېتارتسىئ رىب ىددۇخ ،كەمېد رەھ اكىتكات .ۇدىلوب تەرابىئ نىدىتىساۋ ىكىتشىرېب پىلېئ ىنتەكىرەھ-شىئ كىلكەچ ىكىدىچىئ ەيىگېتارتسىئ ەگىچىئ زۆئ ىنرەلىسرەن ىكىدىرىئاد ڭەك نىدڭىنۇئ ەيىگېتارتسىئ ،پۇلوب كىلتەۋىسانۇم نەلىب شەرۈك تىقاۋ

،قىلىقرائ رەلمەدائ قارزائ ،ەدىچىئ ەرىئاد كەركىچىك ،ەدىچىئ تىقاۋ قارىقسىق نىدەيىگېتارتسىئ اكىتكات .ۇدىلائ ڭىنرەلتەكىرەھ-شىئ ۇشائ ەدرەلتەكىرەھ-شىئ زىسناۋاروز .ۇدىلىنىللوق نۈچۈئ تەسقەم كەركىچىك ەۋ ىننەگېد ،ۇمتەسقەم كىلەيىگېتارتسىئ ىكاي ۇمتەسقەم قىلىكىتكات ەسرەن نەگىلزۆك ،ىكىلكىچىك-ڭوچ ڭىنىتىسقەم

.ۇديەلىگلەب

لۇسۇئ )4( شىئ زىمىنىگېد لۇسۇئ ەدرەلشەرۈك زىسناۋاروز .ۇدىلىتىراق ەگىسىتىساۋ تەكىرەھ-شىئ ىكاي لاروق ەدىھلاائ لۇسۇئ ىنىرىللىكەش تەكىرەھ-شىئ شاشخوئ اغڭىنۇش ەۋ ،قىلسامشلاراكمەھ نىتتەھەج يىسايىس ،شىلىق تۇقياب ،شلاشات رىب ڭىنرلالۇسۇئ قادنۇش ەنەئ ىرىلرۈت تەكىرەھ ناغنىلىق ناياب ادىمسىق-2 ڭىنىلاقام رۇكزەم .ۇدىلائ ەگىچىئ زۆئ

.رۇدىمسىق

ەۋ اكىتكات ،ەيىگېتارتسىئ ،ەيىگېتارتسىئ يىمۇموئ شۈزۈت نلاىپ كىلەيىگېتارتسىئ كۈلمۈنۈئ ەۋ ناچتەيىلۇئسەم رىب .قىلغاب اقشلالات نەلىب قىلناچتايىتھېئ ىنرلاۇئ ەۋ شىرېب امىلقىنېئ ارغوت اغرلاۇئ ،پىنىشۈچ قۇلوت ىنرلالۇسۇئ رىب اتساسائ ۇش ،پىتىلشىئ پۇرۇت پلاباسېھ ىنىلقەئ قلەخ نەگلىزېئ ،نۈچۈئ شۇلوب دازائ نىدروتاتكىد پىلېئ نۈچۈئ كىلنىكرەئ ڭىنقلەخ نەگلىزېئ ادناغىملىق قادنۇئ .كەرېك ىشىقىچ پۈزۈت نلاىپ كىلەيىگېتارتسىئ كۈلمۈنۈئ ىنىرىلتەيىناكمىئ يىلقەئ ڭىنىزۆئ ،ەچىسكەئ ڭىنۇئ .ۇدىترات ىنرلانايىز رىغېئ ىتىياھان ىشىرۈك ناغراب ناغلوب راب ەدىزۆئ قلەخ نەگلىزېئ ،قىلىقرائ شىقىچ پىزىس ىنىسىتىرەخ لوي كىلەيىگېتارتسىئ رىب ،پىلېس اقشىئ

.ۇديەلەتېي ەگىتىسقەم نەگىلزۆك ،پىنىلىدياپ كۈلمۈنۈئ نىدرەلغەلبەم

سۇسخەم ەتتەھەج شۈزۈت نلاىپ كىلەيىگېتارتسىئ ەدىچىئ رەلىچتەيىلائاپ ەۋ رلاىچتلاىكشەت رۇغيۇئ ىكىدلەئ تەچ پلاڭائ ىكاي پۇقوئ ىنەيىگېتارتسىئ نەگزۈت رلاىقشاب ىكاي ناغىديەلەزۈت ەيىگېتارتسىئ ،نەگنەلەيىبرەت

؟راب ىسىچناق نىدزىمىرىلشادنىرېق ناغىديەلەنىشۈچ

شىقىچ پۇرۇق ەدىرىئاد ڭەك ىنىقىلراكمەھ يىدۇھەي-رۇغيۇئ .6

.سەمەئ نۇمزەم ناغنىلېئ نىتباتىك مىنىغىدىزاي ادمىسىق ۇب

ادناقتاۋىلىق ماۋاد قىلىچنىغرىق يىقرىئ« ناغلۇرۇتشۇيۇئ نەلىب ىتىۋىسانۇم »ىنۈك قىلىچنىغرىق يىقرىئ رۇغيۇئ«

-2022 ىتىبھۆس ىچنىرىب ڭىن»ىنىغىي ەمىكاھۇم يىملىئ قىلارائقلەخ ىكىدىققەھ شادغوق ىنىتىيىنەدەم رۇغيۇئ ۇب .ىدلۈزۈكتۆئ ادىلاز ىزىكرەم رلاشىئ ارائقلەخ تويىلېئ ىتېتىسرېۋىنۇئ نوتگنىشاۋ جروج ىنۈك رىباكېد-9 ىلىي رۇغيۇئ ىرىب ڭىنرلاتلاىكشەت ناغلىق مەدراي اغڭىنۇئ ،پۇلوب ناغرۇتشۇيۇئ ىسەيىمېداكائ رۇغيۇئ ىنتەيىلائاپ ىرىگلىئ ىنەيىتاركومېد اكىرېمائ ىرىب ڭىنرلاتاز قىلىكىرېمائ نەگىلزۆس قۇتۇن ەتتەيىلائاپ ۇب .ىدنوف تكېجورپ لراك ىسىئەر قىباس ڭىن )National Endowment for Democracy, ▇▇▇( ىتىيىئمەج ىدنوف شۈرۈس

ڭىنشۇلوب قادنۇئ .ىدلىق پلەج ەدىھلاائ ىنېم ىقتۇن ڭىنۇئ ،پۇلوب ىدنەپەئ )▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇▇▇▇( نەمشرەگ نىدىتياق ىنىنىتەۋ زۆئ نىيېك نىدلىي ڭىم ەچچەن پىلىق قادناق ڭىنرلايىدۇھەي ادىقتۇن ىدنەپەئ لراك ،ىبەۋەس ەتتەيىزەۋ كەدىقرىزاھ ەنەي ۇئ ،اقشاب نىدناغلىق ناياب ىنرلاشىئ مىھۇم ەچناقرىب ىكىدىققەھ ىقىلناققىچ پۇرۇق لراك نەم .ىدىئ ىقىلناغيوق اغىرۇتتوئ ىنرەلپىلكەت مىھۇم ەچناقرىب ەدىققەھ ىكىلكەرېك ىشىلىق قادناق رلارۇغيۇئ اممەئ .مىدىئ ناققاب پۈشۈرۆك ەدىتخەتياپ اكىرېمائ ۇمىدىتقاۋ ىسىئەر ڭىن ▇▇▇ ۇئ نۇرۇب نەلىب ىدنەپەئ ۇب نەم .مىدلىب نىدنائ نىيېك نىدناغىلڭائ ىنىقتۇن ىقمىتېق ۇب ڭىنۇئ ىنىكىلنەكىئ نىدىتىللىم يىدۇھەي ڭىنۇئ ىنىتسىكېت ڭىننۇمزەم نەگىلزۆس نىدڭىنۇئ ،پۈشۈرۆك نەلىب ىدنەپەئ لراك ادىنايرەج تەيىلائاپ ىقمىتېق لراك نىيېك نىدنەگلەك پىتياق ەگمۈيۆئ نىدنوتگنىشاۋ نەلىب ڭىنۇش .مىدلىق نامياشۇپ كەب اغمىقىلناغىملاۋىروس كىلرەتمەك ىتىياھان ىدنەپەئ لراك .مىدلىق پەلەت ىنىتسىكېت قۇتۇن نىدڭىنۇئ ،پىزېي تەخلېئ ەگىدنەپەئ

.قۇدرۇتشاملائ رىكىپ مىتېق ەچناقرىب ەتتەخلېئ نەلىب تەۋىسانۇم ۇش زىب .ىدرەب پىتەۋەئ اڭام ىنتەججۆھ ۇئ نەلىب مىرىلىلاقام ەچرۇغيۇئ ناغزاي ەۋ مىرىلشىنىدزىئ ناغراب پىلېئ نۇرۇب ەدىققەھ رلايىدۇھەي ڭىنمۈزۆئ اغڭىنۇئ نەم ىرىلرەبھەر تلاىكشەت رۇغيۇئ ىزەب ڭىنىزۆئ ەدمەھ ،ىدلوب لاشۇخ ىتىياھان ۇئ .مىدرەب پەلزۆس قارزائ ەدىققەھ

.ىدرەب پەد ىنىقىلناقتاۋىشىرىت ەدىتسۈئ شۇيوق اغلوي ىنىسىممارگورىپ گولايىد يىدۇھەي-رۇغيۇئ رىب نەلىب

نەباۋاج اغلائوس كەدنەگېد »؟كەرېك ىشىلىق قادناق نىيېك نىدڭىنۇب رلارۇغيۇئ« ڭىنىدنەپەئ لراك ەدنەۋۆت نەم ىسىمىجرەت زۆسۇمزۆس ڭىنىقتۇن ڭىنىدنەپەئ لراك مىنىغىدىزاي ڭىنېم .نەمىتۆئ پىلىق ناياب ىنىرىلپىلكەت نەگرەب

.ىنۇمزەم يىساسائ ڭىنىزۆس ڭىنۇئ ىكلەب ،سەمەئ

رىسەئ پۆك ڭىنرلايىدۇھەي ،پۇلوب راب ىببار رىب كىلمىسىئ )Akiva( »اۋىكائ« نەكتۆئ ادىخىرات رلايىدۇھەي نەگىلپۆك ناغلوب ىچكەمتەۋىلىق قوي ىنرلايىدۇھەي ،ىنەي .ڭوچ ىتىياھان ىلور ناغىنيوئ ڭىنۇئ ادىشىلېق پىنىلقاس ىنىزۆئ رىسەئ پۆك ڭىنرلايىدۇھەي ناغىشاي پۇلوب ەدنۈگرۈس ،پۇلوب بىياغ نىدىزۈي ىراش رەي رەلەيىرېپمىئ

.ناغىنيوئ لور مىھۇم نىياتنىئ )faith( ىداقىتېئ ەۋ ىدىمۈئ ڭىن )▇▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇( اۋىكائ ىببار ادىشىلېق پلاقاس اققىللائېر رىب نەلىب ىشۇلۇغۇت نىدىتياق ڭىنىتىلۆد ەيىلىئارسىئ )vision( ىلقەئ شۈرۆك ىنقارىي ڭىنۇئ اسلوب نۈگۈب اممەئ ،ەسرەن ىككىئ ناغىدياملوب اسلوب مەك كەدىنېج ڭىنرلاناسنىئ ىددۇخ داقىتېئ نەلىب دىمۈئ .ىدنلايائ ناغلىق تەيىن« .مىھۇم نىياتنىئ ۇم )human agency( ىتاراپپائ ناسنىئ .سەمەئ كىلرەتېي لاىزۆئ ڭىنرلاۇئ ادلاھ كىلتەسقەم ،پىتكېللوك ەۋ رلالائۇدىۋىدنىئ مىريائ-مىريائ ».ۇديەمرەۋىرۇت پۇلوب شۈچ نەگرۆك شىئ اغىتاراپپائ ناسنىئ ناغىدىرۆك شىئ نەلىب قىلراكداجىئ ەۋ ادلاھ ناغلائ قاۋاس-ەبىرجەت نىدرلاشىئ ىقنۇرۇب

.ۇديلاارۇشائ ەگلەمەئ ىنرەلتەسقەم غۇلۇئ ىتىياھان ،پىنىيات

ىسەيىرېپمىئ مىر ۇئ ،پۇلوب ناغىشاي نۇرۇب لىي نوئ ەچچەن نىداۋىكائ ىببار )Yohanan( ناناخوي ىببار كۈلنۈك ەۋ ىكىلىت ،ىرۇككەپەت ڭىنرلايىدۇھەي ەللىب نەلىب رەلىشىك ەچناقرىب اقشاب ،پۇرۇت پەلىت ھاناپ ادىنىمېز ڭىنرلايىدۇھەي ىشىنىلمامات ڭىنباتىك رۇكزەم .ناغىلشاب ىنشىزېي ىن ھانشىم ناغلوب ىسىچكەتېي ڭىنىشۇمرۇت

.ناغلىق ەگىئ ەكتەلاپاك ىنىشىنىللۈگ

پلاقاس ىنىرىلزۆئ نەساسائ ەگىتىيىنەدەم ەۋ ىسىنەئنەئ ،ىكىلمىك ،ىخىرات ەچىگزۆئ ڭىنىرىلزۆئ رلارۇغيۇئ رلارۇغيۇئ ەدىچىئ ىرىلقاۋاس-ەبىرجەت ڭىنرلايىدۇھەي اممەئ .كەرېك ىشىقىچ پىپېت ىرىلزۆئ ىنىلوي ڭىنشىلېق

:نەمىلىق ەيىسۋەت ىنىرىلىكىدنەۋۆت نىدرلاۇئ نەم ،پۇلوب راب رەلىسرەن قىلىدياپ مىسىق رىب ناغىدىلوب ەسنەگۆئ

)▇▇▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇( لەۋاخ ۋلاكاۋ .زىمياملوب نەكتەۋۇرۇشائ ۇمكەسىلتىكەت كىلىچناق ىنىقىلمىھۇم ڭىندىمۈئ )1(

.نەگېد »ۇدياملوب ىلابقىتسىئ ىسۈگلەك ڭىنرلاناسنىئ زىسڭىنۇئ ،ىسىچراپ رىب ڭىنىھور ناسنىئ« ىندىمۈئ

پۈزۈكتۆئ اغرلادلاۋەئ ىكنىيېك ىنىسىنەئنەئ رۇغيۇئ ەۋ ىتىيىنەدەم رۇغيۇئ ،شەلەيىبرەت ىشخاي ىنرلاىلاب )2(

.كەرېك شىلىق اپرەب ىنىرىللۇسۇئ ىڭېي ڭىنشىرېب پىلېئ ىشخاي ىنىسەيىبرەت لااب ،پۇلوب ىلوي رىبنىدرىب ڭىنشىرېب

نەگلۈرۈتلەك اقدۇجۇۋ نىدىپىرەت كىلەۋەت يىللىم ەۋ تەيىنەدەم ،ناغنلاساسائ ەگىكىلمىك رۇغيۇئ قاتروئ )3( ەتتەھەج ەچنەشۈچ كىلىپەسلەپ ،ەتتەھەج يىسايىس ،پۇلوب لىمائ مىھۇم ناغىدياملوب اسلوب مەك ىچۈك شىكىرىب

،رەزەنيىئتەق نىدىشۇرۇت پۇلوب تۇجۋەم ڭىنرەلقرەپ ناغىدياملوب ىلىغنلاقاس قادناق ەتتەھەج قىلىچتلاىكشەت ەۋ قىلىقرائ شىلىق پەرەت رىب قىپاۋۇم ىنرەلقرەپ ناغنىلېئ اغلىت ادىرىقۇي .كەرېك شىڭېم پلاقاس مۇقوچ ىنلىمائ ۇئ

.ۇدىلوب ىلىقتاراي ىنرلاقىلىڭېي كىلتەممىق

ىشىلقۇلوت ىنداقىتېئ نەلىب دىمۈئ ،ۇئ ،پۇلوب مىھۇم ەدىجىرەد ناغىدياملوب اسلوب مەك ىتاراپپائ ناسنىئ )4( شىشىلىراش رەي ىكنۈگۈب — شىلېق پلاقاس ىنىسىنەئنەئ تەيىنەدەم ڭىنىزۆئ ەۋ شلاقاس تاياھ ىنىزۆئ .كەرېك اغىشېب ڭىنرلارۇغيۇئ نۈگۈب ەچرەگ .شەرۈك لىخ رىب ىكىدىرۋەد شىرىگزۆئ ەتتەئرۈس زېت ەدەيىگولونخېت ەۋ قۇلچنۇقروق ەدىجىرەد ناغىدياملوب ىلىغرۇتشىلېس نەلىب رەلتىدھەت نەگلەك چۇد رلاىقشاب تىدھەت نەگلەك

.سەمەئ ىشىرۈك لاڭىنرلارۇغيۇئ زۇغلاي شەرۈك ىقىرىقۇي ،ۇمىسلوب

مۇقوچ ۇئ ،پۇلوب ەسرەن ناغىدياملوب اسلوب مەك ىتىيىلىباق شەلكەتېي كۈلمۈنۈئ ىنرلاىقشاب ىكاي قىلرېدىل )5(

.كەرېك ىشۈلۈرۈتشەلرىب نەلىب ەدارىئ سەمنەرۋەت ەۋ لىقەئ ناغىديەلەرۆك ىنقارىي

ۇمىخېت اغرلارۇغيۇئ رەلمەلەئ-درەد ەۋ ىقىرغائ لۈڭۆك ،مۇلۇز ناقتاۋۈرۈچەك نىدىشېب زۆئ رىزاھ رلارۇغيۇئ )6( يىللىم ەۋ ىنىكىلەۋەت تەللىم ،ىنىرېتكاراخ تەللىم ناغىدىنىلقاس تەددۇم نۇزۇئ ەۋ كۈلچۈك ۇمىخېت ،قىلمادىچ

.راب رەلتەيىناكمىئ ەۋ دىمۈئ ادڭىنۇب .ۇدىلىق ادائ ىنىكىلمىك

شىئ رىب كىلشىگېت اقشىقېب پىشىليوئ زىب ىكىدىچىئ ڭىنرلاۇئ ،پۇلوب پۆك ىتىياھان رلاشىئ ناغىدىلىق ادزىمىدلائ رلارۇغيۇئ ،ناغىدىلۆب لۈڭۆك رۇقڭوچ اغرلارۇغيۇئ .شۇرۇق گولايىد رىب ادىسىرۇتتوئ رلايىدۇھەي نەلىب رلارۇغيۇئ —

.پۆك ىتىياھان رلايىدۇھەي ناغىدىلىق ەلىمائۇم پەد »زىمىلاۋھەئ زۆئ ڭىنزىب ۇئ« اغلاۋھەئ نىيىق نەگلەك چۇد نىدمۇلوق اغىشىقياب ىنرلايىدۇھەي ياب ەگمىلىب ەۋ اغرۇككەپەت ،ناغىدىلىق مەدراي ەگىرىلزۆئ ڭىنرلارۇغيۇئ نەم نەگلەك چۇد اتشىلېق پلاقاس ىنىتىيىنەدەم زۆئ ڭىنرلارۇغيۇئ ڭىنقىلراكمەھ قادنۇشائ .نەمىلىق مەدراي ەچىشىلېك

،رلايىدۇھەي ناغنلاتائ ەگرەپەس قادنۇشۇم .نەمىلىق دىمۈئ ىنىشۇلوب ىمىدراي اغىشىلىق لەھ ىنرلاقىلىچنىيىق ىنرلالوي كۈلمۈنۈئ نۈچۈئ ىرىلزۆئ رلارۇغيۇئ رەگەئ .ۇديەلەنىگۆئ ىنرەلىسرەن ىڭېي ەتكىلرىب نەلىب رلارۇغيۇئ ەدىچىئ لاۋھەئ نىيىق ىتىياھان رىزاھ ،ياملاق پۇلوب قىلىدياپ لانۈچۈئ رلارۇغيۇئ زۇغلاي رلالوي ۇئ ،نەكىديلااپات

.ۇدىلىق اتائ دىمۈئ ۇمنۈچۈئ رەلقلەخ اقشاب ناقتاۋىلىق شەرۈك نۈچۈئ ىلابقىتسىئ قلاراپ ڭىنىزۆئ

ەۋ ىرېتكاراخ ڭىنرلاپىلاغ« رەلىلاقام ۇئ ،پۇلوب ناغزاي ەلاقام ەچراپ ىككىئ ەدىققەھ رلايىدۇھەي نۇرۇب نەم

نىدمىتېب روت ىكىدنەۋۆت ڭىنېم ىنرلاۇئ .راب ەدىرىلتەب-62

ەۋ -39

ڭىنمىباتىك امساب نەگېد

»ىرىلقاۋاس

:ۇدىلوب ۇمىلىغۇقوئ پۈرۈشۈچ

باتىك قىلمان »ىرىلقاۋاس ەۋ ىرېتكاراخ ڭىنرلاپىلاغ« ]1[

▇▇▇▇://▇▇▇.▇▇▇▇▇▇▇.▇▇▇/▇▇▇▇▇/▇▇▇▇▇_▇▇▇▇▇▇▇▇▇_▇-▇▇▇▇▇▇.▇▇▇

رلالىمائ ناغلاق پلاقاس لىي 3000 ىنرلايىدۇھەي ]2[

▇▇▇▇://▇▇▇.▇▇▇▇▇▇▇.▇▇▇/▇▇▇▇▇▇▇/▇▇▇▇▇▇▇▇_▇▇▇▇▇▇.▇▇▇

رلالىمائ مىھۇم ىكىدىشىللاوب كۈلچۈك ڭىنرلايىدۇھەي ]3[

▇▇▇▇://▇▇▇.▇▇▇▇▇▇▇.▇▇▇/▇▇▇▇▇▇▇/▇▇▇▇▇▇▇▇_▇▇▇▇▇▇.▇▇▇

ەمىكاھۇم يىملىئ قىلارائقلەخ ىكىدىققەھ شادغوق ىنىتىيىنەدەم رۇغيۇئ ادناقتاۋىلىق ماۋاد قىلىچنىغرىق يىقرىئ« ]4[

:رۇچۇئ يىلىسپەت ىكىدىققەھ »ىنىغىي

▇▇▇▇▇://▇▇▇.▇▇▇.▇▇▇/▇▇▇▇▇▇/▇▇▇▇▇▇▇▇/▇▇▇▇▇▇-▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇-▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇.▇▇▇▇

شىتىزۈت ەۋ شىلىق شاپ ىنرلاتاقىۋشەت اتاخ ىكىدرەلىنھەس ارائقلەخ .7

.سەمەئ نۇمزەم ناغنىلېئ نىتباتىك مىنىغىدىزاي ادمىسىق ۇب

قادنۇم نىتتەھەج ڭوچ ىنرلاتاقىۋشەت كىلتەۋىسانۇم نەلىب رلارۇغيۇئ ،ناقتاۋىقىچ ەگرەلىنھەس ارائقلەخ رىزاھ لىزەر پىلېئ لۇپ نىدياتىخ ،ناغىديامرۇت ەتپەرەت تەيىناققەھ )1( :نىكمۇم شىريائ ەگەيىروگېتاك ىككىئ ەۋ تەيىناققەھ )2( ؛ىرىلتاقىۋشەت ڭىنرلاتاراپپائ پىتكېللوك ەۋ سخەش ناغىديەلشىئ نۈچۈئ ىتىيىمىكاھ ياتىخ ڭىنرلاتاراپپائ پىتكېللوك ەۋ سخەش ناغىدىلىق قىلشادسېھ اغرلارۇغيۇئ ،ناغىدىرۇت ەتپەرەت تەلادائ

،نۈچۈئ شىلىب ىنىكىلنەكىئ رىغېئ ەدىجىرەد ىسياق تاقىۋشەت قىلنايىز ىكىدەيىروگېتاك-1 .ىرىلتاقىۋشەت

رۇغيۇئ ڭىنباتىك نەگېد »نوفارام قىللىي زۈي« ناغنىلىق رشەن ىلىي-2015 :ەياپۇك قاسقاب پاراق ەگىكىدنەۋۆت

:نەگلىيېد قادنۇم ەدىتېب-115 ڭىنىسىخسۇن ناغرۇدلىق رشەن پىلىق ەمىجرەت اغىچرۇغيۇئ ىدنوف تكېجورپ

،ىقىلناغىدىرۇت پىتىزۆك قادناق ىنرەلدىقنەت ىشراق ەگىتىسايىس زۆئ ڭىنىتىمۈكۆھ ياتىخ ەنەي ەگزىب مىناخ ىل« رلالوق قىتتاق ،ەچىشىيېد ڭىنۇئ .ىدرەب پەلزۆس ادىسىرغوت ىقىلناغىدىنۇرۇئ اقشۇرۇتساب قادناق ىنرەلدىقنەت ۇئ ەۋ پىشىللاجڭاج نەلىب ىرىب-رىب قۇلۇرغوت شىرىقىچ اغىرۇتتوئ ىنرلارۇچۇئ ەدىھلاائ لامىئاد رەللىدىتۆم نەلىب

ەگزىب )ت —

تۇجۋەم اتباب-4

رلاناياب ىكىدىسىرغوت ىدنەپەئ قائ( ىدنەپەئ قائ لاھ ۇب .نەكىدىرۇت

ياتىخ ادرلالىي-1980 ڭىنىرىللوق قىتتاق ياتىخ ىدنەپەئ قائ .ىتقىچ پۇلوب شاشخوئ نەلىب رۇچۇئ نەگىلنىمەت ەدىجىرەد ىسياق ەگىقلەخ ياتىخ ىنىكىرېمائ ،ىنىقىلناقتۇت ادىقۇللورتنوك ىنىسىناخشىئ تاقىۋشەت ىسەيىتراپموك شاب قۇلشۇرۇت ەدلەئ تەچ ڭىنىرىلزۆئ رلاۇئ ؛ىنىقىلناقشلالاجڭاج نەلىب رەللىدىتۆم قۇلۇرغوت شىتىسرۆك تەس پىلىق قادنۇش ،ىنىقىلناغلاۋۇرۇشپات رىكىپ يىدىقنەت نىدىرىلناگروئ تارابخىتسىئ ڭىنياتىخ اتتەھ ،نىدىرىلىچلەئ

.ىدىئ ناغىلىراكشائ ەگزىب ىنىكىلنەكترەگزۆئ اتىراق ەگرىكىپ يىدىقنەت ىنرلارۇچۇئ

يىسايىس ياتىخ تەمزىخ ۇب لاقادنۇش ،ىنىقىلناغلىتىرجائ تەجارىخ رلالود درايلىم 12 اغىلىي ەكتەمزىخ ۇب مىناخ ىل ادىناخشىئ يىپخەم ىكىدڭىجيېب ڭىنرلاۇئ ،ىنىقىلناغىدىلىرېب پىلېئ ادىتسائ ىقىلىچشاب ڭىنىتېتىموك يىمىئاد ورۇيىب روزىۋېلېت ،ىنرەلتىزېگ ىكىدياتىخ ىمسىق پۆك ڭىنتەمزىخ ،ىنىقىلناغىدىرۇت پىشىرچۇئ مىتېق رىب ەدىتپەھ ىنىسەھاس تېنرېتنىئ ىچىئ تەلۆد ەدمەھ ،ىنرلالانرۇژ ناغىدىنىلىق رشەن ەدلەئ تەچ لاقادنۇش ،ىنىرىلىممارگورىپ اقشىتىراي ىنرلارۇچۇئ ناغىدىلىرىقىچ اغىرۇتتوئ نىدىپىرەت ىسىمېتسىس تاقىۋشەت ناغىدىلىق لورتنوك راب ىسانىب ىزىكرەم ەيىتراپ ەدىچىئ ىرىلمىسىق يىبىكرەت ڭىنتەمزىخ ۇب .ىدرەب پىتيېئ ىنىقىلناغىدىلىتىراق ىچتەمزىخ 1000 ادىباتش شاب ڭىنىرادىئ ۇئ ،پۇلوب راب ەرادىئ يىپخەم رىب ناقشلاياج ەگىپىرەت رىب ەنەي ڭىنىچوك تارابخائ اغىدلائ زۆئ ناگروئ ۇب ناغىدىلىتائ پەد ،ىسىمراقشاب تەمزىخ ەمشەلرىب پەس ىقنىدلائ .نەكىديەلشىئ

».نەكىئ ەگىئ اغىرادىتقىئ ▇▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇▇▇ ىنۇئ ەۋ شلاپوت

ىناينۇد پىتىقرات رۇچۇئ ناغلاي ،شىلىق لورتنوك ىنىرىلرىكىپ تەئاماج قىلارائقلەخ ىتىمۈكۆھ ياتىخ ،كەمېد لۇپ رلالود درايلىم 12 ادلىي رەھ لاىرىللىي-2010 ەتتەھەج شۇرۇدلىق تەمزىخ نۈچۈئ ىزۆئ ىناينۇد ەۋ شادلائ ىكىدلەئ تەچ ەۋ شىتىقرات رۇچۇئ اتاخ ەدىققەھ رلارۇغيۇئ ەۋ ناتسىكرۈت يىقرەش .نەكىناغىلشاب ىنشەلجەخ

.زىميامشلااتاخ ەچڭىنېم ،كەسېد ،ىمسىق رىب ڭىنلۇپ ۇش ەنەئ رلالۇپ ناغىديەلجەخ نۈچۈئ شلاىچراپ ىنرلارۇغيۇئ ىشراق اغرۇغيۇئ ناقتاۋىرېب پىلېئ پىنىيات اغلۇپ پۆك ىتىياھان ەۋ نۇشوق ڭوچ رىب كەدىقىرىقۇي ىتىمۈكۆھ ياتىخ

راب ىتىيىناكمىئ اممەئ .سەمەئ نىكمۇم ىشىلارۇت لىباقات قۇلوت ڭىنرلارۇغيۇئ ىكىدلەئ تەچ اقتاقىۋشەت ناغلاي

.ەتتەۋلەئ ،قىلىدياپ ۇمىتىياھان نۈچۈئ زىب ۇئ ،اسراب پىلېئ شىئ ەتتەھەج ۇئ رلاشادنىرېق

شىتىزۈت ىنرلاۇئ ەۋ شىلىق شاپ ىنرلاتاقىۋشەت اتاخ ىكىدەيىروگېتاك-2 ڭىنرلارۇغيۇئ ىكىدلەئ تەچ ،اممەئ

،ىتىيىن شىلىق تەمزىخ نۈچۈئ تەللىم تەقەپ .ۇديەمتەك ۇملۇپ پۆك ەچنائ اغڭىنۇئ .راب يەلنۈتۈپ ىتىيىناكمىئ ىرىۋەخ ەدىجىرەد كىلرەتېي نىتتەسايىس ،ناغىدىلىب اتخۇپ ىنىلىت زىلگنىئ ،راب ىھور شاتائ ىنىزۆئ ەۋ ىسىدارىئ رىب ىنشىئ رىب قىلنايىز ەگزىب ىكىدەيىروگېتاك-2 نەلىب ىدلائ نەم .ۇدىتېي لاىسلوب ىنۇشوق شەرۈك رۇغيۇئ رىب راب

.يەتۆئ پىلىق ناياب ەدىتىپۈس لاسىم

)Australian National University( ىتېتىسرېۋىنۇئ تەلۆد ەيىلارتسۋائ ىلىي-2022 ىنەي ،لىي نەكتۆئ

شاب ڭىنباتىك ۇب .ىدلىق رشەن ىنباتىك رىب قىلمان )Xinjiang Year Zero( »ىلىي-0 ڭىنڭاجنىش«

پىشىلتەبھۆس ەۋ پۈشۈرۆك نۇرۇب نەلىب ڭىنۇئ ،پۇلوب ناغىدىلىب ىشخاي نەم ىنىرىلىزەب ڭىنىرىلرىررەھۇم ىزۆئ ۇئ ىنىلاقام ەچناقرىب ىكىتباتىك ،پۇلوب تاز رىب ناغىدىيۆك نىدىكىرۈي نىچ اغرۇغيۇئ ىشىك ۇئ .ناققاب ىنىرىلمىسىق )An Introduction( »زۆس شىرىك« ەۋ )Preface( »ەمىددەقۇم« ڭىنباتىك ۇئ نەم .ۇتپىزېي

»زۆس شىرىك« .ۇتپىلىزېي لاسرېۋىنۇئ ەۋ لىدائ ،يىملىئ ىتىياھان ىمسىق »ەمىددەقۇم« .مىتقىچ پۇقوئ قۇلوت ەدرەي رىب اممەئ .ۇتپىلىزېي ىشخاي ۇمرلانۇمزەم ەچنىپۆك ىكىدڭىنۇئ ،پۇلوب ناغزاي رەلرىررەھۇم شاب ىنىمسىق يىساسائ ،سەمەئ ىسىمىجرەت زۆسۇمزۆس( نەگلىيېد قادنۇم ەدىرېي راب قىلاتاخ ۇئ .نەكىئ راب قىلاتاخ رىغېئ

: )مۇديوق پۇشوق نەنيەئ ىننۇمزەم ەچزىلگنىئ رۇكزەم اغىرىخائ ڭىنىمسىق ۇشۇم ڭىنىلاقام نەم .ىنۇمزەم

ىكىداپورۋاي ەۋ اكىرېمائ يىلامىش رلاناقتاۋىرىقىچ كۈلچۈك ڭەئ ىنىزاۋائ اتشۇيوق مىسىئ نىدىتياق ەگىنىتەۋ رۇغيۇئ« يىقرەش‹ ڭىنىتىلۆد ناغلۇرۇق ىرىللىي-1940 ەۋ-1930 نۈچۈئ ىنىتەۋ رلاۇئ ،پۇلوب رلاتلاىكشەت ىچيىبول رۇغيۇئ نۈچۈئ مىسىئ نەگېد ›ناتسىكرۈت يىقرەش‹ ،اممەئ .ۇديەتسىئ ىنشۈرۈتلەك ەگىلسەئ ىنىمسىئ نەگېد ›ناتسىكرۈت رىب رلاۇئ ،پۇلوب ناقپات بىكرەت لانىدرلارۇغيۇئ تەقەپ ىمسىق پۆك قەلتۇم ڭىنرەلىچتەيىلائاپ ناقتاۋىلىق قىليىبول ىنشۇلۇتۇق نىتكىلىكىلمەتسۇم ەۋ ىنەيىتاركومېد ،پىلىق تەئىجارۇم لاىگرەلىچتەللىم-ونتېئ تاناق ڭوئ لىخ نەگېد ›ناتسىكرۈت يىقرەش‹ زىب اقشلاڭۇش .ىدنىلىب كەدناقتاۋياملائ ەگىچىئ زۆئ ىنرەلتەللىم اقشاب ناغىديەتسىئ ەدىرىلەيىدېم ياتىخ مىسىئ نەگېد ›ناتسىكرۈت يىقرەش‹ ،اقشاب نىدڭىنۇئ .قۇدلىق راراق ىنكىلسەمتەلشىئ ىنمىسىئ رۇغيۇئ نەگىلپۆك ۇئ ،پۇلوب ناغلۇيوق پلاغاب ەگرەلچۈك ناۋاروز ناقتاۋىرېب پىلېئ شىئ ادناتسىكاپ ەۋ ەيىرۈس ناغىرچۇئ اغمۇلۇز ىكىدىمسىق لامىش يىبرەغ ڭىنىتىلۆد ياتىخ ڭىنىرىلارقۇپ ياتىخ ەۋ ىرىلىشىك تەللىم سەمەئ اقشلاڭۇش .ۇدىلاق پۇلوب ۇغلاسوت اغىشىللوق ىنىرىلشەرۈك ىشراق اغمۇلۇز ڭىنرلاۇئ ،پۇرۇت ەتپەس رىب نەلىب رەلقلەخ

».قۇتتەلشىئ ىن ›ڭاجنىش‹ ىمسىئ ەكىلمەتسۇم ڭىننىمېز ۇب زىب

نىدىمېن نۈچۈئ رلارۇغيۇئ ڭىنرلاناياب ىقىرىقۇي ىسىگىئ لىقەئ لامرون رىب ،ۇمماسىمرۇتلوئ پۈرۈدنەشۈچ ەنەي نەم رلارۇغيۇئ ىكىتخىرات .ۇديلالاىق سېھ ىنىقىلناغىدىرېب تامۇلەم اتاخ قادناق اغاينۇد ،ىنىقىلناغىدىرېب كەرېد ڭىنزىمىنىتەۋ ،پەد ،نۇسلائ ەگىچىئ زۆئ ىنرەلتەللىم يىكرۈت قىلراب ناغلوب ىسىگىئ ڭىنناتسىكرۈت يىقرەش ناغىتائ پەد »ناتسىكرۈت يىقرەش« ،ياملائ پەد ،ەسرەن رىب اقشاب ىكاي »ەيىرۇغيۇئ« ، »ناتسىرۇغيۇئ« ىنىمسىئ رۇچۇئ اتاخ اغاينۇد ،پلاىمرۇب يەلنۈتۈپ ىنتىكاپ يىخىرات ۇب اسلوب ىرىلرىررەھۇم شاب ڭىنباتىك رۇكزەم .ىدىئ

يىقرىئ«

نەگلۈزۈكتۆئ ادنوتگنىشاۋ ىتخەتياپ اكىرېمائ ىنۈك رىباكېد-9 ىلىي-2022

اقشلاڭۇش .نەگزۈكتەي

اد »ىنىغىي ەمىكاھۇم يىملىئ قىلارائقلەخ ىكىدىققەھ شادغوق ىنىتىيىنەدەم رۇغيۇئ ادناقتاۋىلىق ماۋاد قىلىچنىغرىق اغرلانۇمزەم ىقىرىقۇي ،پىلېئ اغلىت ىنرلالاۋھەئ ىقىرىقۇي )▇▇▇▇▇▇ ▇▇▇▇( زنېز نائىردائ روتكود ناققىچ ەگزۆس اغاينۇد ىنرەلەقەۋ يىخىرات شاشخوئ اغڭىنۇشۇم نەگزۈكتۆئ نىدىشېب زۆئ رلارۇغيۇئ« :پۇلوب ىزاران قىتتاق ىكىدىچىئ رلارۇغيۇئ .كەرېك ىشىلىق ىرىلزۆئ رلارۇغيۇئ ،سەمەئ ىرىلىشىك تەللىم اقشاب ىنىشىئ شۈرۈدنەشۈچ ىنىتىلاھ ىقرىزاھ ەۋ ىنىخىرات ڭىنىزۆئ ،اتساسائ ناغنلالوق لۇسۇئ يىملىئ ەۋ ناقتۇت ناديەم پەرەتىب رلايىلايىز

.ىدېد »ۇدىلوب رىغېئ نىياتنىئ رلانايىز ناغىدىترات رلارۇغيۇئ ادناغىملىق قادنۇئ .كەرېك ىشىلزۆس ىرىلزۆئ اغاينۇد

ەۋ ىقىلراب ڭىنباتىك رىب قادنۇشائ ،پۇلوب ناغىمپات رەۋەخ نۇرۇب نىتباتىك نەگېد »ىلىي-0 ڭىنڭاجنىش« نەم نىيېك نىدناغىلڭائ ىنىزۆس ڭىنزنېز نائىردائ روتكود ىنىقىلناغلوب رىداس ەلىسەم رىغېئ كەدىقىرىقۇي ادڭىنۇئ شاب ڭىنۇئ ،پىلېئ ىنىسېردائ روت ڭىنباتىك رۇكزەم نىدزنېز نائىردائ روتكود نەلىب ڭىنۇش .مىدلىب نىدنائ

.نىكمۇم ىشۇلوب ناقتاۋىرېب زۈي ادناس پۆك ىلېخ رلاشىئ شاشخوئ اغڭىنۇب اداينۇد رىزاھ .مىتقىچ پۇقوئ ىنىمسىق پۇلوب يىئادىپ نۈچۈئ تەللىم ،پىلىق تەمزىخ ەناسىلاخ نۈچۈئ تەللىم ،ادناقتيېئ نەتەبسىن اغرلارۇغيۇئ

.پۆك ۇمىتىياھان ىرىلتەسرۇپ شىتىراي ىنرەلىپھۆت چۇغلىق لەھ ەۋ يىباجىئ لىخ رەھ ادلوي ۇش ،پىلىق تەمزىخ ىكىدلەئ تەچ رەلتەسرۇپ قادنۇئ .قوي ىتىجاھ ۇمڭىنشۇرۇتلوئ پىشىلات ەدىچىئ زۆئ رۇغيۇئ ىنرەلتەسرۇپ قادنۇئ ىشخاي ىكىدەيىروگېتاك-2 ىكىدرەلىنھەس ارائقلەخ كەدىقىرىقۇي .ۇدىلاق ۇمپىشېئ ،پىتېي اغرلارۇغيۇئ قىلراب پىتىزۈت ىنرلاۇئ اسلوب نىكمۇم ەۋ ،شىرېب پىتىسرۆك ەگىقلەخ اينۇد ىنرلاتاقىۋشەت اتاخ ناغلىق رىداس رەلىشىك ياتىخ ىنزىمىزۆئ ۇئ .ىرىب ڭىنرلاشىئ مىھۇم ڭەئ كىلشىگېت اقشىلىق رىزاھ رلارۇغيۇئ ىكىدلەئ تەچ ،شىرېب

.ىرىب ۇمڭىنرلاشىئ مىھۇم ناغىدياملوب قاسىملىق اتشۇرۇدلۇتۇق نىدىملۇز

ەيىنروفىلاك ىكىتسېلېژنائ سول ىلىي-2019 ىرىب نىدىرىلرىررەھۇم ڭىنباتىك نەگېد »ىلىي-0 ڭىنڭاجنىش« ىرىب ڭىنرەلىچۈگىلزۆس ادىنىغىي ەيىسكېل رىب نەگلۈزۈكتۆئ ەدىققەھ ىسەئىجاپ رۇغيۇئ ،پىلېك اغىتېتىسرېۋىنۇئ اغرلارېگلا ىنرۇغيۇئ قۇترائ نىدنويلىم رىب ياتىخ« :ادىقتۇن زۆئ ىشىك ۇئ .ناغراب ۇمنەم اغنىغىي ۇئ ،پۇلوب ناغلوب اكىرېمائ ادنىقېي« :نىدڭىنۇئ نەم ،ادناقشلاڭاراپ مىريائ نەلىب ڭىنۇئ نىيېك نىدنىغىي نەم .ىدېد »ىدىلوس

،نىقېي اغنويلىم 3 ىنىناس ڭىنرلارۇغيۇئ ناغنلاوس اغرلارېگلا ۇمىرادلەمەئ رىب ڭىنىقىلرىتسىنىم ەئىپادۇم تەلۆد

.مىدىروس پەد » ؟زىسياملائ پەد ،نويلىم 3 ادناغىملوب چېھ اقشىمېن زىس .پۆك ۇمنىدڭىنۇئ ناس يىقىقەھ .ىدېد

اممەئ .رىغېئ ۇمنەتەقىقەھ ەئىجاپ نەگلەك چۇد رلارۇغيۇئ ،نىكرەئ« :ىدرەب باۋاج پەد قادنۇم اڭام ۇئ

3 ىلور ناغىديانيوئ ڭىنناس ۇئ ،پۇلوب ناس ڭوچ نىياتنىئ ۇمنويلىم رىب ،ادناقتيېئ پىلېئ نىدىسىتقۇن قىلرىبخۇم ىنېم ىتىمۈكۆھ ياتىخ ،مەسېد نويلىم 3 نەم رەگەئ ،اقشاب نىدڭىنۇئ .ۇدىتېك پىشىشخوئ نەساسائ نەلىب نويلىم

:مىدنەشۈچ ىنتەقىقەھ رىب قادنۇم نىدزۆس ۇب نەم . »ۇدىتېي رىسەت اغمۇزۇپون ڭىنېم ،پىرىقىچ اغىچناغلاي لاناسائ نىتشەلزۆس ىنتەقىقەھ شلاقاس ىنزۇپون نۈچۈئ رلاۇئ ؛نەكىديامقىچ اغىرۇتتوئ پۇلوب ەگىئ رلاىقشاب اغرلارۇغيۇئ بىياغ نىدىتىيىئمەج ناتسىكرۈت يىقرەش رۇغيۇئ كەدنويلىم 9 نايۇب نىدىلىي-2014« نەم .نەكىدىرۇت نۈتسۈئ

ەچزىلگنىئ ىنپەگ نەگېد »ىتتەك پۈلۆئ ىكاي ىدلۈرۈتلۆئ مەدائ پۆك نىدنويلىم رىب نىدرلاۇئ ،ىدلوب

اغمىنىقتاۋىلېك پەد ەدنەگىلزۆس ەدرەلەيىدېم ڭوچ ەچزىلگنىئ ،ەدرەلەيىسكېل ەۋ تەبھۆس ەچزىلگنىئ ،ادمىرېتتىۋت قادنۇئ ناغىديامللاىق لۇبوق ارائقلەخ ،اكائ نىكرەئ« ۇمىدىچىئ مىرىلتسود نىقېي ڭىنېم .ىدلوب لىي ەچناقرىب نەم .ىدلوب رەلنەگېد »ۇدىلېك پىلېئ رىسەت ناماي اغزىڭىزۇپون ەۋ زىڭىتىۋانىئ ڭىنزىس ،زىڭىسرەۋەد ىنرلاناس ەۋ زۇپون ،تەۋانىئ ناغىديامتاقسەئ ەكتەللىم ،ناغىديەملەلېك پىلېئ ادياپ ەكتەللىم« :اغمىرىلتسود قادنۇئ نىدنەتەۋ رلاۇئ — راب ىسەبنەم ڭىنىسىممەھ ڭىنرلاناس نەكتەلشىئ نەم .قوي ىكىرېك اڭام ڭىنرەلپەرەش ارائقلەخ ىنۇئ .ىتىنامائ نەگرەب اڭام ڭىنرەلىكىدنەتەۋ رلاۇئ .سەمەئ رلاناس ناققىچ پۇقوت نەم ،نەگلەك رلارۇغيۇئ زىب ەگزىمىتىللىم ،ىسىقسىق .مىدرەب باۋاج پەد »مىتىيىلۇئسەم ڭىنېم شىرىقىچ اغىرۇتتوئ ەدرەلىنھەس

.ۇدياميوق اغنۇروئ نۈتسۈئ نىدىتەئەپنەم زۆئ ىنىتەئەپنەم رۇغيۇئ ۇمزىگرەھ رلاىقشاب .كەرېك زىمىشىقىچ ەگىئ زىمىزۆئ

ڭىننۇمزەم ناغنىلىق ناياب ادىرىقۇي ،ناغلىزېي ەگىتېب-12 ڭىنباتىك ەچزىلگنىئ نەگېد »ىلىي-0 ڭىنڭاجنىش«

:قادنۇم ىتسىكېت نەنيەئ

«The most strident voices when it comes to renaming these homelands are from Uyghur advocacy organisations based in North America and Europe who wish to reclaim the term ‘East Turkestan’—the historical name claimed first by a short- lived Islamic republic in the 1930s and then by a Soviet-backed republic in the 1940s. However, since many of the advocates of East Turkestan appear to be exclusively Uyghur and appeal to a type of right-wing ethnonationalism rather than

an inclusive democratic and decolonial ethos, we have decided not to use this name. Furthermore, because the term East Turkestan is associated in Chinese media discourse with small Uyghur militant groups in Syria and Pakistan, the name carries with it associations that act as obstacles to solidarity for many non- Uyghurs and Chinese citizens who otherwise may stand in solidarity with oppressed peoples in northwestern China. In the absence of a name that addresses the concerns of hundreds of thousands of native peoples who would be excluded through the adoption of the name East Turkestan, we have used the colonial name Xinjiang as a reminder of the prohibition of formal decolonial political formations inside China. »

:ۇدىلوب ىلىگرۈشۈچ نىتشىنىلۇئ ىكىدنەۋۆت ىنىسىخسۇن ەچزىلگنىئ ڭىنۇئ ،پۇلوب زىسقەھ باتىك رۇكزەم

▇▇▇▇▇://▇▇▇▇▇.▇▇▇.▇▇▇.▇▇/▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇▇/▇▇▇▇▇▇▇▇-▇▇▇▇-▇▇▇▇

ەدىققەھ ىروتپائ ڭىنۇئ ەۋ باتىك .8

نىتقۇلروتاتكىد« ىمسىئ ڭىنباتىك ەچزىلگنىئ ناغنلاىدياپ پىلېۋىتېس نىدنوزامائ نۈچۈئ ەلاقام رۇكزەم نەم

ىرىللىي-2018

— 1928

ىنۇئ ،پۇلوب )From Dictatorship to Democracy( »ەچىگەيىتاركومېد

تاتش وياخوئ ىكىدىكىرېمائ ىدنەپەئ ىنىگ .ناغزاي ىدنەپەئ )▇▇▇▇ ▇▇▇▇▇( پراش ىنىگ ناغىشاي

قىلرىتسىگام ەۋ قۇلرۇۋلاكاب ەدىپسەك قىلسانۇشتەيىئمەج ڭىن )Ohio State University( ىتېتىسرېۋىنۇئ قۇلروتكود ڭىنىپسەك ىملىئ تەسايىس ادىتېتىسرېۋىنۇئ )Oxford( دروفسكوئ ىكىدەيىلگنەئ ،پىلېئ ىناۋنۇئ نەلىب ىتاقىقتەت شەرۈك زىسناۋاروز ىنىرمۆئ نۈتۈپ ،پۇلوب نىدىتىللىم يىدۇھەي ۇئ .نەكشىرېئ اغىناۋنۇئ نەلىب نىيىتشىنيېئ ترېبلائ ىمىلائ اكىزىف قىلڭاد اغاينۇد ەدمەھ ،ناغلىق قىقتەت پۆك ىنىدنەگ ۇئ .نەگزۈكتۆئ ڭىنرەلتەكىرەھ-شىئ زىسناۋاروز ،پۇرۇق ىن »ىتۇتىتسنىئ نىيىتشىنيېئ ترېبلائ« ادىكىرېمائ ۇئ .نەكتۆئ نىقېي

.نەگىلشىئ پۇلوب روسسېفورىپ ۇمىدىتېتىسرېۋىنۇئ دراۋراخ لىگزەم رىب ۇئ .ناغنلالۇغۇش نەلىب ىتاقىۋشەت ەۋ ىتاقىقتەت

.ناغلاق زائ ەكشىشىرېئ اقتاپاكۇم ۇشائ ىلىي-2012 ەدمەھ ،ناغلوب تازمان اغىتاپاكۇم قىلچنىت لېبون مىتېق 4 ۇئ نىدلىي 40 ڭىنىدنەپەئ ىنىگ باتىك رۇكزەم .نەكشىرېئ اغرلاتاپاكۇم قىلارائقلەخ ەۋ اكىرېمائ نەگىلپۆك ەنەي ۇئ 8 ەچىغىلىي-2012 نىدىلىي-2002 ،پۇلوب ىسىجىتەن ڭىنىتاقىقتەت ناغراب پىلېئ پىلىق پرەس تىقاۋ قارنۇزۇئ ەچكېبزۆئ ،ەچزىغرىق ەدىچىئ ڭىنلىت لىخ 28 ۇئ .ناغنىلىق ەمىجرەت اغلىت لىخ 28 ەدمەھ ،ناغنىلىق رشەن اتياق مىتېق ىنىسېردائ روت ۇئ .ۇدىلوب ىلىغلاۋۈرۈشۈچ زىسقەھ نىدروت ىنۇئ ،پۇلوب راب ۇمىسىچياتىخ ڭىنۇئ .راب ۇمىچتەبىت ەۋ

.مۇديوق پىزېي اغىرىخائ ڭەئ ڭىنمىسىق ۇشۇم

،پۇلوب راب باتىك كەتشەب نىدرلاباتىك ەچزىلگنىئ قىلڭاد ىتىياھان شاشخوئ اقباتىك ىقىرىقۇي ادمۇلوق ڭىنېم

.نەكىئ تەب 138 باتىك رۇكزەم .ۇديامشائ نىتتەب 160 ىسىسياق چېھ ڭىنرلاۇئ

زۆس ىقرىخائ

ىرىلقادنۇم نىدرەلىلىسەم رىغېئ نەگلەك چۇد رلارۇغيۇئ ىكىدلەئ تەچ رىزاھ ،ادناقتيېئ پىلېئ نىتتەھەج ڭوچ

:راب

رۇغيۇئ ەۋ ڭىنرلارۇغيۇئ ،شىلىق قىلىچنۇغزۇب اغىرىلشىئ اۋەد يىسايىس رۇغيۇئ ڭىنىتىيىمىكاھ ياتىخ )1( ىنرلارۇغيۇئ قىلىقرائ ۇش ،پۇرۇتشۇقوس ارائزۆئ ىنرلارۇغيۇئ ،پىلېس تەيىددىز اغىسىرائ ڭىنىرىلتلاىكشەت

؛ىرىلتەكىرەھ-شىئ شىتىقوي پلاىچراپ

ۇئ د( ىيىتلۇرۇق رۇغيۇئ اينۇد ،سەمەئ ەگىتىيىمىكاھ ياتىخ مىلاز ىنىناشىن شەرۈك ڭىنرلارۇغيۇئ نادان ىزەب )2( تلاىكشەت ەۋ ڭىنرەلىچتەيىلائاپ ،پىتىراق اغىرىلتلاىكشەت رۇغيۇئ ناقتاۋىلىق شىئ يىلەمەئ شاشخوئ اغ )ق ڭوچ ەۋ ىشۇلوب ڭاشاكىلتۇپ اغىساۋەد يىسايىس رۇغيۇئ قىلىقرائ ۇش ،پۇرۇتشلازىجائ ىنىسىدارىئ ڭىنىرىلرەبھەر

؛ىشىلېس ىنرلانايىز

ىساۋەد يىسايىس رۇغيۇئ ەدمەھ ،قوي ىتىيىلىباق يىلەمەئ اممەئ ڭوچ ىمسىئ ،قۇرۇق ىچىئ اممەئ ڭوچ ىقىپلاق )3(

؛ىشۇلۇرۇق يامىتخوت ڭىنىرىلتلاىكشەت رۇغيۇئ قوي ىتىممىق ەۋ ىتىيىرۈرۆز رىب چېھ نۈچۈئ

ناغلىتىراق ەگىچىئ زۆئ ڭىنرلارۇغيۇئ ،نەۋۆت ىتىممىق يىلەمەئ ىكاي ،قوي ىتىممىق يىلەمەئ اممەئ ڭوچ ىمان )4( ەدىجىرەد رىغېئ ڭىنىنھېز ەۋ ىتقاۋ ،ىغىلبەم يىددام ڭىنرلارۇغيۇئ قىلىقرائ ۇش ،ىشىلىچېئ پەلپۆك ڭىنرلانىغىي

؛ىشۈرۈدنەلزىسدىمۈئ ىنرلارۇغيۇئ ەۋ ىشىنىلىق پارسىئ

پۇلوب رەۋاراب نەلىب »مەلىئائ نەگلىتيەڭېك ڭىنېم« مۇقۇئ نەگېد »مىتىللىم« نۈچۈئ رەلىشىك پۆك ىلېخ )5( تاپ-تاپ نەلىب ىرىلناقغۇت-قۇرۇئ نىقېي ىكاي ىرىلشادنىرېق ىكاي ىسىنائ-اتائ ىكىدنەتەۋ رلاۇئ .ىدلاق تەچ نەلىب ڭىنۇش ،پلاباسېھ پەد »نەكقاس مىتىللىم« ىنىكىلنەگىمتەك پاقوي ڭىنرلاۇئ ،پۇرۇت پىشىلىقلاائ نىدىتىيىئمەج رۇغيۇئ ىكىدناتسىكرۈت يىقرەش .ۇدىتاۋاشاي پۇتۇت قارىي ىنىرىلزۆئ نىداۋەد يىسايىس ىكىدلەئ اغاۋەد يىسايىس نەلىب ڭىنۇش .ۇدىتاۋيەمنەلىرىتاخ لاىداز اغىسىللاك ڭىنرلاۇئ رۇغيۇئ كەدنويلىم 9 ناغنىلىق بىياغ لۈڭۆك ،يوت ،ەچىسكەئ .ۇدىتاۋۇلوب زائ پۆك ۇمنىدىمىرېي ڭىنرلارۇغيۇئ ىكىدلەئ تەچ ىناس ڭىنرەلىشىك نەگرىك ناغىدىلېك اغرلاشىئ شاشخوئ اغ )picnic( ىشۇرۇتلوئ لااد ەدمەھ ىرىلنۇروس قىلىچرادنامھېم ەۋ شىچېئ ىكىدرلانۇروس قادنۇئ ،پۇلوب ىرىقۇي قىلنىغزىق ەۋ نۈتسۈئ تايىپيەك ەدرەي ۇئ .پۆك ۇمىتىياھان ىناس ڭىنرەلمەدائ

.ۇديەمنەشىئ ەچقىلناسائ رلاىقشاب ،ەسېد »ىرىلمەدائ ڭىنتەللىم رىب ناقتاۋارچۇئ اققىلىچنىغرىق يىقرىئ« ىنرەلىشىك

-شىئ اسلوب تەسقەم .ۇدىرۈتلەك اقدۇجۇۋ ىنتەسقەم ىكاي چۈك ىچۇقتاغزوق ادرلاۇئ ىجايىتھېئ ڭىنرلاناسنىئ راراق قادناق ڭىنرلاتلاىكشەت ەۋ ڭىنرلالائۇدىۋىدنىئ تەيىرۈرۆز ىكاي جايىتھېئ .ۇدىرۈتلەك اقدۇجۇۋ ىنتەكىرەھ ىنىشىرېب پىلېئ ىنرەلتەكىرەھ-شىئ ىسياق ەۋ ىنىشىتىلشىئ اغرلاشىئ قادناق ىنرەلغەلبەم راب ادىلوق ،ىنىشىلېئ يىددائ ڭىنىملىئ تەكىرەھ-شىئ قادنۇشۇم زىمىرىلشادنىرېق نادان مىسىق رىب ڭىنزىب .ۇديەلىگلەب كىلرەتېي ىنىرىلزۆئ ،اتساسائ نەگىملىب ىنرەلمىلىب يىپسەك ىكىدەھاس ۇب ،ادلاھ رەۋەخىب نىدىرىلتەيىنۇناق نىدنائ ،پىلىق نلاېئ پەد قىلشاب ىنىرىلزۆئ اغڭىنۇئ ،پۇرۇق تلاىكشەت نەلىب ىدلائ ،يەمىلەيىبرەت ەدىجىرەد ىتىممىق ەدىجىرەد كىلرەتېي نۈچۈئ ىرىلزۆئ ادرلاتىقاۋ ەچنىپۆك ەدمەھ ،ۇدىتاۋەدزىئ شىئ نۈچۈئ ىتلاىكشەت ناغرۇق

.ۇدىتاۋىڭېم پلاقاس ەدىتىپۈس تلاىكشەت »قۇرۇق ىسىرپۇس ،غۇلۇئ ىمان« ىنىرىلىسرەن ناغرۇق ،ياملاپات شىئ راب ىتىممىق ەۋ ىمۈنۈئ ڭىنۇئ ،اسراب پىلېئ شىئ پىشىلمەدراي اغ ق ۇئ د اغىنروئ ڭىنناغرۇق ىنرلاتلاىكشەت قادنۇئ

.زىمىتاۋيامللاىق قادنۇئ زىب اممەئ .ىدىئ رلاوب ىشخاي قىج

.ۇدىتاۋۇرۇت پىلىچېئ رلانىغىي قىپېي كىلىشىك 50 – 30 نىدىپىرەت رلاتلاىكشەت ناغىمىشخوئ ىلىي رەھ رىزاھ ەدزىب

.سەمەئ ىرىقۇي ەچنائ نىدىكڭىنىرىلشىلىغىي شىچېئ لۈڭۆك ىتىممىق يىلەمەئ ەۋ ىتىيىمھەئ ڭىنرلاۇئ اممەئ

-رىكىپ ەۋ رلاشاراقزۆك ،رەلەيىدىئ نەكشۈچ اسلوب ەتتەيىلەمەئ ،ڭوچ ىتىياھان ىسىمېت ڭىننىغىي ەدىزەب ادناركېئ ڭوچ ،قوي ۇمىلاقام ىنەي .قوي ىسىرىتاخ قادناق چېھ ڭىنرلاۇئ ەدمەھ ،قوي ىنىيات ەچنائ ڭىنرەلپىلكەت بىياغ رەلىسرەن ەممەھ كىلتەۋىسانۇم نەلىب نىغىي ۇئ لانىيېك نىدناقشلارىخائ نىغىي .قوي ۇمنۇمزەم ناغىدىتىسرۆك شۈزۈت نلاىپ ەدىققەھ رەلتەمزىخ ىكنىيېك ،قوي تلاكود نىتتەمزىخ ىقنۇرۇب ادرلانىغىي ىزەب .ۇدىتاۋىتېك پۇلوب

قادنۇب .قوي ۇمشىترات ەكتەيىلۇئسەم ىنمىك چېھ لاقادنۇش ،قوي شىرېب تەيىلۇئسەم ەگمىك چېھ ەدمەھ ،قوي

.ۇدىتاۋىلېق پىنىليائ ەگىرىب ڭىنرلاشىئ تەھار ڭەئ ىكىدىسىرائ رلارۇغيۇئ رلانىغىي

نامھېم شىلىق بلاىقنىئ« :راب ىپېگ رىب قادنۇم ڭىنڭودېز ۋام ىرىبھەر قىباس ڭىنىتىيىمىكاھ ەيىتراپموك ياتىخ ھىبەق ەمتەسرۆك شاشخوئ اغڭىنۇشائ اغرلاشىئ ىزەب ناقتاۋىلىق رلارۇغيۇئ رەگەئ ».سەمەئ شىرېب تەپايىز ،شىرىقاچ

:نىكمۇم شىلىق ناياب قادنۇم ىنۇئ ،ەسلەك ارغوت ەكشىرېب

ىنرلاويىدىۋ-مىسەر ۇشائ ،پىلېئ اغرلاويىدىۋ-مىسەر ىنىمىسارۇم شۇلۇرۇق ،پۇرۇق تلاىكشەت ،شىلىق بلاىقنىئ --

؛سەمەئ شىلىق ىدلوب نەلىب ڭىنۇش ،پۇيوق پىرىقىچ اغرلاۇقتارات يىئامىتجىئ

،پىلېئ ەگرەلمىسەر ىنىرىلشۈنۈرۆك نىغىي ،پىچېئ ىنرلانىغىي نەگلۈرۈديىك رلاقاپلاق ڭوچ ،شىلىق بلاىقنىئ --

،پۇيوق پىرىقىچ اغرلاروت پۇشوق ىنرەلمىسەر ەگرەۋەخ ۇئ ،پىزېي ىنرىب نىدرەۋەخ كىلرىسەت ىتىياھان نىدنائ

.سەمەئ شىلىق ىدلوب نەلىب ڭىنۇش

»ىتاراپپائ ناسنىئ« كۈلچۈك ىتىياھان ادىشۇرۇدلۇتۇق ىنىزۆئ ڭىنتەللىم رىب ،كەدىنىگلۈرۈدنەشۈچ ەدىلاقام رۇكزەم ناسنىئ« قادنۇئ رلاشىئ كەدىقىرىقۇي ناقتاۋىلىق رلارۇغيۇئ مىسىق رىب اممەئ ،مىھۇم ۇمىتىياھان شىلىق اپرەب ىن

.سەمەئ ىرىلشىئ شۇرۇق »ىتاراپپائ

ىنەي ،پىنىليوئ پۆك ەدىتسۈئ رلاشىئ ىكىدمۈرمۆئ ناغىشاي پلاشاب نىدناققىچ ەكپەتكەم ارۇتتوئ ڭىنمۈزۆئ نەم ىلوي شىقىچ ڭىنزىمىزۆئ ،پىنىليوئ رۇقڭوچ ەدىتسۈئ ىلاۋھەئ ىكىدىنيەبام ڭىنرىسەئ مىرېي ىقنىقېي ڭىنرلارۇغيۇئ سېھ ىنىكىلنەكىئ ىسىلىسەم ىساپاس تەللىم — ەلىسەم ڭوچ ڭەئ ناقتاۋىنىلقاس رىزاھ ەدزىب ،پىنىدزىئ ەدىتسۈئ مۇلەم ،ۇمىسلوب ناققاب پلانلاىپ ىنشىئ ىزەب مىتېق ىككىئ ادىلوي شلاىشخاي ىنزىمىلاۋھەئ ىكىتتەھەج ۇشائ .مىدلىق نىدڭىنۇب .نەمىلىتخوت مىريائ نەم ەتقەھ ۇب ەتتيەپ رىب قىپاۋۇم .مىدىمللاىق ىنشىئ ۇئ نىدىليەپۈت رەلبەۋەس ەدىجىرەد كىلرەتېي ىنىساپاس ڭىنزىمىرىلىشىك ىكىتشاي ىرىقۇي نىدڭىنۇئ ەۋ شاي 40 ناقتاۋاشاي رىزاھ ،نىيېك ىرىقۇي ىنىرىلدلاۋەئ ىڭېي ڭىنرلارۇغيۇئ اممەئ .نىيىق شىيېد ەسرەن رىب ەتقەھ ۇئ ،قوي-ۇدملاوب ىلىگرۈتسۆئ مىھۇم ڭەئ ىكنىيېك نىدڭىنۇب ڭىنزىب شۈرۈدلىتېي پەلەيىبرەت نەلىب ىتىپۈس قىلناسنىئ ىرىقۇي ،قىلاپاس نەم ،پۇلوب ناغلۇيوق اغىرۇتتوئ ەچىقسىق ۇمىلىسەم ۇب ەدىلاقام رۇكزەم .كەرېك ىشۇلوب ىرىب ڭىنزىمىرىلىپىزەۋ مىشىتىراق ەگىلىسەم ۇشۇم سۇسخەم ەنەي ىنىرىلىزەب ڭىنمىرىلىلاقام ناغىديلاراييەت ەدىسۈگلەك ڭىنمۈزۆئ

.نىكمۇم

پلاڭائ تاپ-تاپ ىنرەلپەگ شاشخوئ ەگنەگېد »ادىپ مىنېج نۈچۈئ نەتەۋ« ،»ادىپ مىنېج نۈچۈئ تەللىم« زىب ۇئ .ۇدىلېك مۇقوچ ەدىسۈگلەك رەلنۈك رىب ناغىدىلىق ادىپ ىنناج نۈچۈئ تەللىم-نەتەۋ ،اسۇريۇب مىيادۇخ .زىمىرۇت پىلېئ ەدلەئ تەچ ادىلوي شىلىق دازائ ىننەتەۋ نىدىلوق ڭىنىرىلىچىكىلمەتسۇم ياتىخ ،نۇرۇب نىتشىلېك رەلنۈك ىكىتتەۋۆن — شىلىق ادىپ ىنزىمىلۇپ ەۋ شىلىق ادىپ ىنزىمىنھېز ،شىلىق ادىپ ىنزىمىتقاۋ ەگرەلشەرۈك ناقتاۋىلىرېب

.رۇتشلالات غۇلۇئ ڭەئ ەۋ كىلتەيىمھەئ ڭەئ ،كىلتەممىق ڭەئ

从独裁到民主 :ىسىمىجرەت ەچياتىخ ڭىنباتىك

▇▇▇▇▇://▇▇▇▇▇▇▇▇▇.▇▇▇/▇▇-

content/uploads/2018/01/%E4%BB%8E%E7%8B%AC%E8%A3%81%E5%88%B0% E6%B0%91%E4%B8%BB.pdf

▇▇▇▇▇://▇▇.▇▇▇▇▇▇▇▇▇.▇▇▇/▇▇▇▇/▇▇▇▇_▇▇▇▇▇

:ىلاھىمىجرەت ەچىقسىق ڭىنىدنەپەئ پراش ىنىگ

.ىدىلرىرھەت زىمىنئى »راكادىپ« ىنىلاقام ۇم

،يامىروس نىدمىك چېھ ىنۇئ .پۇسنەم

ەگىتىللىم رۇغيۇئ نۈتۈپ

ەلاقام ۇب

پەكتۆي

ەگرەي ناغىلاخ ،پىترەكسەئ ىنىسەبنەم نەگېد

/▇▇▇▇://▇▇▇.▇▇▇▇▇▇▇.▇▇▇/▇▇▇▇▇▇

.ۇدىرېۋىلوب زىڭىسراقىچ